tag:blogger.com,1999:blog-88950511297109793532024-03-28T00:14:27.310+01:00Augustinus FilosoofMijn persoonlijke herlezing van teksten van Augustinus
over filosofie,mystiek,verlangen,genieten en gebruiken,
een gelukkig leven,God en de ziel,de innerlijke leraar,
thuiskomenKees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comBlogger17125tag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-3447661955943995432019-01-28T18:43:00.009+01:002024-01-17T10:53:35.707+01:00Augustinus Filosoof Welkom<div style="text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: center;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div style="text-align: center;">
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;"><br /></span></div><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Zie hier mijn weblog Augustinus-Filosoof. U vindt er
reflecties op teksten van Augustinus. Ik zoek naar bron van zijn
spiritualiteit, met name zijn filosofie, die toen nog liefde voor de
wijsheid betekende. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">In feite cirkelen deze reflecties steeds rond hetzelfde thema,
zijn zoeken van het ware geluk.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Ik heb ze hier bijeengezet in de hoop dat het ook anderen nog
steeds kan inspireren.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Mijn herlezen van Augustinus is het hernemen van een belangstelling voor
zijn werk, die ik al vroeg op het gymnasium bij de augustijnen heb gekregen.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Wij lazen daar onder andere zijn <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">De
Beata Vita</span>.</span></em> Augustinus benadering van het gelukkige leven trof mij
toen diep. Vandaar mijn voorliefde voor de filosofische kant van zijn werk, die
is ingebed in de klassieke filosofie van die dagen, met name het Neoplatonisme
van Plotinus.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Ik heb het onderwerp lang laten liggen, maar sinds enige tijd heb ik het
weer opgepakt, in de mening dat die filosofie nog steeds actueel kan zijn.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Je hoeft geen toevlucht te zoeken in oosterse filosofieën om een
inspiratie te vinden die in wezen hetzelfde is.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="line-height: 150%;">Vandaar dat u hier verspreide gedachten vindt over in feite steeds
hetzelfde thema, het verlangen naar het ware geluk, wat ik Augustinus'
oerinspiratie zou willen noemen.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span style="color: #ffe599;">
</span>
<span style="color: #ffe599;"><div style="text-align: center;"><span><span style="color: #ffe599;"><br /></span></span></div>Mijn manier van Augustinus lezen</span></span></div>
</div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Mijn manier van lezen en herlezen vraagt om enige toelichting </span><span face=""verdana" , sans-serif">en commentaar:</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Allereerst moet ik duidelijk maken wat ik onder lezen versta. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Het is een subjectieve bezigheid, zoals schrijven er een is. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Het is zich verdiepen in een tekst om er uit te halen wat van je gading is. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Het is dus een vorm van selecteren en kiezen, een vorm van zich <em>voeden</em> </span><span face=""verdana" , sans-serif">en het is niet noodzakelijk of nuttig dat je alles eet. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Dat wil nog niet zeggen dat je <em>hineininterpretiert </em>of uit de tekst neemt </span><span face=""verdana" , sans-serif">wat er niet werkelijk in zit. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Wel, als het even kan, </span><span face=""verdana" , sans-serif">dat je er een nieuw en onverwacht perspectief uit haalt.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Augustinus blijkt steeds weer een bron om zich op te heroriënteren. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Dat is ook mijn idee. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ook ik probeer nieuwe inspiratie te putten uit het werk van Augustinus </span><span face=""verdana" , sans-serif">en heb daarbij de ambitie dat het de mogelijkheid biedt </span><span face=""verdana" , sans-serif">een nieuwe benadering te formuleren van de religieuze dimensie in de mens.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Ik doel hier op Augustinus’ denken over de <em>innerlijkheid.</em> </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ik zeg hier: een nieuwe benadering, </span><span face=""verdana" , sans-serif">voor zover ik meen dat we sinds lang in een religieuze impasse zijn geraakt </span><span face=""verdana" , sans-serif">die voortduurt tot op de dag van vandaag </span><span face=""verdana" , sans-serif">en die we vanuit een nieuwe inspiratie zouden kunnen doorbreken. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Maar ik ben me bewust dat die benadering een oude is, </span><span face=""verdana" , sans-serif">een die dichter staat bij de oorsprong van de religieuze inspiratie. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Vandaar dat ik Augustinus probeer te herlezen </span><span face=""verdana" , sans-serif">om die elementen uit zijn werk </span><span face=""verdana" , sans-serif">te lichten </span><span face=""verdana" , sans-serif">die me voor de huidige situatie van belang lijken.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Ik vermeldde al: lezen is selecteren, en selecteren is kiezen. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ik kies uit mijn interesse en daarbij laat ik veel </span><span face=""verdana" , sans-serif">van wat ik niet interessant vind liggen. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ik doe misschien Augustinus in zijn totaliteit geen recht, </span><span face=""verdana" , sans-serif">maar ik probeer wel degelijk achter zijn inspiratie te komen.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Het werk van Augustinus biedt mogelijkheden tot vele interpretaties. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Velen hebben zich op zijn werk beroepen en vaak in richtingen </span><span face=""verdana" , sans-serif">die ons nu dubieus lijken. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Er blijken veel <em>augustinismen</em> te bestaan. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ik zal me daar niet te veel in verdiepen </span><span face=""verdana" , sans-serif">en maar mijn eigen </span><span face=""verdana" , sans-serif">intuïtie volgen.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif">Ik probeer terug te gaan naar wat me vanaf het begin in hem geboeid heeft. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Daarbij doe ik beroep op een instantie, </span><span face=""verdana" , sans-serif">die Augustinus de <em>magister interior</em> noemt, de <em>innerlijke leraar</em>. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ik vertrouw erop dat hij me in de goede richting zal leiden.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"></span></div>
<div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , sans-serif"><em>Eigenlijk weet je alles al</em>. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Alle kennis is in principe in je. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Dus geen kerk, geen pastor, ook geen goeroe nodig </span><span face=""verdana" , sans-serif">om je dat alles te vertellen. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Wat ze hoogstens kunnen doen is </span><span face=""verdana" , sans-serif">je attent maken op die kennis die in je leeft.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 0pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffd966; font-family: georgia; font-size: medium;">Augustinus
en de filosofie<o:p></o:p></span></span></div>
</div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
<span face=""verdana" , "sans-serif"">Het denken van Augustinus is nog van
vóór het onderscheid tussen filosofie en theologie. Daarbij werd het domein van
de menselijke geest nog niet opgedeeld in verschillende vakken, met ieder hun
specifieke benadering en vraagstelling. Voor Augustinus gold slechts één
vraagstelling: hoe kom ik tot een juiste levenswijze.<o:p></o:p></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , "sans-serif"">Zijn filosofie is eenvoudig en heeft
onmiddellijke consequenties voor de praktijk. Ze is een zoeken naar wijsheid
(sapientia) wat iets anders is dan puur weten (scientia). <o:p></o:p></span><br />
<br />
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="font-size: medium;">Ook het kennen van de eigen ziel en
van God is een uitvloeisel van zijn zoeken naar wijsheid. Daarom wil ik
Augustinus vooral als filosoof beschouwen in de antieke betekenis van het
woord: als zoeker naar wijsheid, naar een manier van juist leven, maar dan van
de volledige mens, die denkt en verlangt en wiens leven nog niet verdeeld is in
een profaan en religieus gebied.</span><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 0pt; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
</div>
<span style="color: white; font-family: georgia;"></span><br />Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-5642328426456077662018-10-09T23:11:00.004+02:002023-12-24T16:43:00.391+01:00Augustinus over Tijd en Eeuwigheid<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In het <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Elfde boek</span></i> van zijn <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span> </i>probeert Augustinus, zijn persoonlijke geschiedenis
te plaatsen binnen een groter en algemeen kader, dat tegelijk het lot van
iedereen betreft. Dit hoofdstuk houdt zich bezig met de schepping. Het gaat over
de eerste regel van de Heilige Schrift: Wat betekent <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">In den beginne schiep God hemel en aarde</i>?</span> En met dit eerste
Bijbelvers heeft hij in feite tijd en eeuwigheid al verbonden. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">Wanneer Augustinus
zijn <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Elfde boek</span></i> aanvangt, richt hij
zich tot God met de woorden <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Heer</i>, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">aan U is de eeuwigheid. </i></span>Hijzelf, bewust
dat hij binnen de tijd staat, erkent dat zijn Schepper <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">eeuwig</span> </i>is. Dat wil zeggen dat God als het volmaakte Zijn niet aan
de categorie tijd is gebonden. Hij zal het in het vervolg dan ook steeds over
tijd hebben ten overstaan van de <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Eeuwige</span>.</i>
Aan de <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Eeuwige</span></i> hoeft hij zijn
geschiedenis niet te vertellen, alsof deze niet op de hoogte zou zijn. Maar hij
vertelt haar niettemin aan zijn lezers om Gods grootheid te prijzen. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Wat is schepping bij Augustinus?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Tegenwoordig
benaderen wij de vraag hoe de wereld is ontstaan vanuit een natuurwetenschappelijke
visie. Vanuit dit standpunt worden dan al gauw vraagtekens gezet bij het
Bijbelse scheppingsverhaal. Augustinus beschouwt dit vraagstuk echter vanuit een
heel andere hoek. Zijn overtuiging dat God de schepper is van hemel en aarde
komt voort uit innerlijke filosofische overwegingen. Wanneer hij hemel en aarde
beschouwt ziet hij dat alles gekenmerkt wordt door wisseling en verandering. <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Zie de hemel en aarde roepen luid dat ze
gemaakt zijn, want ze zijn aan verandering en wisseling onderhevig.</i> Hij stelt
vast: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Alle dingen roepen luid dat ze
gemaakt zijn</i>. Ze zeggen: “<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Onze wijze
van bestaan laat zien dat we gemaakt zijn</i>, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">want voordat we bestonden waren we er niet en dus niet in staat onszelf
te maken. ” En de stem waarmee ze dat roepen is hun evidentie.(Belijdenissen
XI,6).</i></span> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Deze
zienswijze berust op een platonische wereldbeschouwing, waarbij alles in deze
wereld een eigen bestaan heeft, maar tegelijk teken is van een geestelijke
werkelijkheid. Alle dingen in hemel en aarde bestaan op zichzelf. Zij zijn goed
en schoon, maar tegelijkertijd verwijzen ze naar een absolute<i> <span style="color: #f9cb9c;">Goedheid</span></i> en
<span style="color: #ffe599;"><i>Schoonheid</i></span>, dat wil zeggen naar degene aan wie ze hun bestaan ontlenen.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In het <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Tiende Boek</i> </span>van zijn Belijdenissen, dat
aan dit boek voorafgaat, vraagt Augustinus zich af waarom niet iedereen in de
dingen een relatie tot hun maker ziet. Ik citeer die passage:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">De schoonheid van het universum is
toch voor ieder die over goede zintuigen beschikt waarneembaar? Waarom spreekt
ze niet voor ieder dezelfde taal? De dieren, van klein tot groot zien haar,
maar kunnen er geen vragen over stellen. Ze hebben geen rede die oordeelt over
wat hun zintuigen melden. Maar de mensen kunnen vragen stellen. Hun verstand
kan in de dingen die geschapen zijn Gods onzichtbare wezen zien.(Rom.1:20)</i> <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Maar
door hun hang naar het zichtbare, raken ze er van afhankelijk en daardoor zijn
ze niet meer in staat daarover te oordelen. De geschapen dingen geven alleen
maar antwoord aan hen die ze ondervragen en beoordelen. Ze spreken natuurlijk
steeds dezelfde taal: die van hun schoonheid. Wanneer de een die schoonheid
alleen maar ziet en de ander bij het zien ook vragen stelt, verschijnen ze aan
de een niet anders dan aan de ander. Maar hoewel ze dezelfde verschijningsvorm
hebben, is hun schoonheid stom voor de een en spreekt ze tot de ander. Of
liever: zij spreekt tot allen, maar alleen zij verstaan haar, die haar stem die
van buiten komt toetsen aan de waarheid die in hen is. En die waarheid zegt
mij: Je God is niet de hemel, noch de aarde, noch enig ander lichamelijk wezen.
Hun natuur maakt dat duidelijk. Voor iedereen die ziet is alles wat materie is
minder in zijn delen dan in zijn geheel. (Belijdenissen X,10)</i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">Augustinus
verwijst hier naar een eigenschap van alles wat materie is, namelijk hun uitgebreidheid.
Alle materiële dingen beslaan ruimte en daarom liggen ze uiteen in
verschillende delen. En hoewel ze in een bepaald opzicht één zijn, zijn ze niet
totaal één, omdat ze ruimtelijk verdeeld zijn. In zoverre kun je aan de dingen
niet de eigenschap <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">zijn</span></i> toekennen. Ze
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">zijn</span></i> niet helemaal voor zover ze <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">veel</span></i> zijn en niet totaal <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">één</span>.</i> <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">Hierboven
stelde Augustinus al vast dat de materiële dingen constant veranderen en
variëren. Ook daaruit blijkt dat ze niet volledig <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">zijn</span></i> maar <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">in wording</span> </i>zijn.
Ze bevinden zich in een voortdurende stroom van zich ontwikkelen en verdwijnen.
En daarmee raken we aan het verschijnsel <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">tijd.</span>
</i>De materiële wereld ademt tijdelijkheid en daarmee ook vergankelijkheid. Uit
dit alles blijkt dat hemel en aarde zichzelf niet hebben gemaakt, maar dat er een
geestelijk beginsel moet zijn dat ze heeft doen ontstaan en in stand blijft
houden. <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De schepping door het Woord<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In het <span style="mso-bidi-font-style: normal;"><i><span style="color: #ffe599;">Elfde Boek</span></i></span> probeert Augustinus een
geestelijke betekenis te achterhalen van de woorden <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">In den beginne schiep God hemel en aarde</span>. </i>Het wordt namelijk
problematisch wanneer je dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">In den
beginne</span></i> letterlijk neemt en de daad van scheppen materieel verstaat, als
plaatsvindend in tijd en ruimte. God is eeuwig en werkt daarom niet op bepaalde
momenten in de tijd. Hij staat buiten de tijd, omdat hij ook de tijd zelf heeft
geschapen als onderdeel van de materiële wereld. Om die reden heeft de
schepping niet plaatsgevonden op een bepaald moment in de tijd, omdat die tijd er nog niet was.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Maar hoe
moeten we <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">In den beginne</i> </span>dan wel
verstaan? Augustinus wijst er op dat hemel en aarde niet ontstaan zijn vanuit
enige materie, maar zijn geschapen uit het niets door <span style="color: #ffe599;">Gods Woord</span>. Het is
duidelijk dat we ook dat <span style="color: #ffe599;">Woord</span> niet fysiek moeten voorstellen. Het is Gods geestelijke
scheppende Kracht en daarom met Hem voor alle tijden bestaande buiten de tijd. Wanneer
je spreekt over <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">In den beginne</span></i>, dan
is het Woord <i><span style="color: #ffe599;">zonder begin</span></i>, omdat het er altijd al was, en als scheppend
beginsel is het tegelijk <i><span style="color: #ffe599;">het Begin</span></i> van heel het universum. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599;">In den beginne</span> </span></i><span face=""verdana" , sans-serif">moeten we dus meer verstaan zoals
het is uitgedrukt in de <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Proloog</i> </span>van
het Evangelie van Johannes: </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">Toen alle
dingen begonnen was er al het Woord. Het Woord woonde bij God en wat God was,
was ook het Woord. Het Woord was dus met God in het begin, en door Hem kwamen
alle dingen tot hun bestaan. En zonder Hem ontstond er niets van wat er is
ontstaan. En van alles wat tot leven kwam was Hij het licht. (Joh 1,1)`</span><span face=""verdana" , sans-serif"><o:p></o:p></span></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wanneer we
spreken over de incarnatie van Gods Woord, dan wordt het hier duidelijk dat God
zich al <span style="color: #ffe599;"><i>vanaf het begin</i></span> in zijn schepping heeft geïncarneerd door zijn Woord.
In dit verband blijkt de schepping niet een eenmalige goddelijke handeling,
maar een continu proces dat niet ophoudt. Het goddelijke Woord heeft dus niet
alleen alles doen ontstaan, maar houdt alles ook <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>continu in stand. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Augustinus
gebruikt voor het <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">goddelijke Woord</span></i> de
Latijnse term voor woord: <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Verbum</span>, </i>een term die in
het <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>originele Grieks <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Logos</i> </span>wordt genoemd. In den beginne was
er dus de <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">goddelijke Logos</span></i>. In het
Grieks betekent dat echter niet alleen <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">woord</span></i>,
maar ook <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">rede</span></i>. Die term omvat dus
meer dan ons begrip <i style="mso-bidi-font-style: normal;">woord</i>. Augustinus
spreekt in dit elfde boek dan ook over de goddelijke <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">rede (ratio</i>) </span>(<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Belijdenissen XI,8)</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De <i><span style="color: #ffe599;">Logos </span></i>is
dus de goddelijke scheppingskracht die in al wat bestaat werkzaam is. Het is daarom
niet zozeer, zoals in het huidige begrip <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">rede</i>
</span>of <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">ratio</span></i>, een koel meetinstrument,
maar een dynamische kracht die al het geschapene tot zijn voltooiing voert. Dat
wil uiteindelijk zeggen dat alles wordt teruggevoerd naar zijn goddelijke oorsprong.
Augustinus verwoordt het zo: <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">We komen terug tot het zijn waarvan
we gekomen zijn. Ja, het Woord is het Begin, want als Hij er niet blijvend was,
wanneer wij dwalen, zouden we niets hebben om naar terug te keren. Hij
onderwijst ons, want Hij is het Begin en spreekt tot ons. (Belijdenissen XI,10)<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">De Logos spermatikos</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wanneer de
Logos een levende kracht is die werkzaam is in heel de schepping, dan is Hij
bij uitstek aanwezig in het bewustzijn van iedere mens. In de geestelijke
traditie noemt men dat de <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Logos
spermatikos</span></i>, de goddelijke aanwezigheid die diep in het menselijke
bewustzijn <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">als een zaadje</i> </span>is geplant.
Hoewel Augustinus bij mijn weten het beeld van het zaad niet gebruikt, drukt
het wel goed uit wat hem bijzonder ter harte ging. God is <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">interior intimo meo</span></i>,<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i>meer
innerlijk dan mijn diepste innerlijk<i style="mso-bidi-font-style: normal;">.</i>
Het is een verborgen aanwezigheid waarvan mensen zich bewust moeten worden en die
zich in het leven verder moet ontwikkelen. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wanneer dit bewustzijn groeit wordt
het duidelijk dat dit leven een eeuwige, tijdloze dimensie heeft. Maar dan
moeten we, zoals Augustinus al eerder vermeldde, de zintuiglijke wereld
verlaten en ons naar binnen keren. We zijn echter zo gewend te denken in ruimte
en tijd dat zelfs het woord <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">eeuwig</i> </span>letterlijk
een eindeloze tijd suggereert en dat is iets wat beangstigt. Beter kunnen we <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">eeuwig</i> </span>vanuit zijn negatief benaderen en
ons realiseren dat het gaat om wat <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">tijdloos</span></i>
is. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Wat is tijd? </span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Nu
Augustinus heeft vastgesteld dat God met de wereld ook de tijd heeft geschapen,
zoekt hij te definiëren wat tijd is. We kennen van hem de bekende uitspraak: <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Wanneer niemand het me vraagt weet ik het,
wanneer ik het moet uitleggen aan iemand die het mij vraagt, weet ik het niet</span></i>.
(<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Belijdenissen XI,17</i>). Aan de ene
kant zijn we zo vertrouwd met de tijd dat we menen dat we het weten, maar in
het vervolg weet Augustinus, retor als hij is, zoveel vragen op te roepen dat het
je duizelt. Want wanneer je denkt <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>grip op
de tijd te krijgen, blijkt hij al weer door je handen geglipt. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Uitgaande
van de vertrouwde indeling van de tijd in drie delen: <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">verleden tijd</i>, </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">tegenwoordige</span> <span style="color: #ffe599;">tijd
</span></i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">toekomstige tijd</span></i>, stelt
Augustinus zich, kort samengevat, de volgende vragen: Hoe kunnen wij over de
verleden tijd spreken als een werkelijkheid, terwijl die vervlogen is en niet
meer bestaat? En hoe kunnen wij over de toekomstige tijd spreken alsof het een
werkelijkheid is, terwijl die nog niet bestaat? En hoe zit het met de
tegenwoordige tijd? Is dat een werkelijkheid waaraan we ons kunnen vastklampen,
terwijl op het moment dat het bestaat alweer voorbij is en dus niet meer is?
Hij formuleert het als volgt:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">“Als de tegenwoordige tijd altijd
tegenwoordig zou zijn en niet in het verleden overging, zou er geen tijd meer
zijn, maar eeuwigheid. Maar als het zo is dat de tegenwoordige tijd daardoor
tot tijd wordt, dat het in het verleden overgaat, hoe kunnen we dan zeggen dat
het werkelijk </span></i><span style="color: #ffe599;"><u>is</u><i style="mso-bidi-font-style: normal;">? Immers het ontleent zijn bestaan uit het
feit dat het ophoudt te </i><u>zijn</u><i style="mso-bidi-font-style: normal;">. Kunnen
we dan werkelijk zeggen dat de tijd í</i>s<i style="mso-bidi-font-style: normal;">,
wanneer het er alleen maar naar streeft </i>niet te <u>zijn</u></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">? “(Belijdenissen XI,17)</span><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; line-height: 150%;">Deze vragen over de aard van de
tijd zijn duidelijk bedoeld om de lezer geleidelijk te overtuigen dat tijd niet
bestaat als een fysische werkelijkheid, maar vanuit een andere gezichtshoek
moet worden benaderd. Het zal niet verwonderen dat Augustinus de tijd ziet als
een werkelijkheid van de geest.<span style="font-size: x-small;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: georgia; font-size: x-small; line-height: 150%;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif">Het is nu wel klaar en duidelijk geworden dat de
toekomstige en ook de verleden dingen niet werkelijk bestaan. Men kan dus niet
in eigenlijke zin zeggen dat er drie tijden zijn, de verleden, de tegenwoordige
en toekomstige tijd. Beter is het te zeggen dat er drie tijden zijn, waarmee we
bedoelen: het tegenwoordig zijn van voorbije dingen, het tegenwoordig zijn van de
tegenwoordige dingen en het tegenwoordig zijn van de toekomstige dingen. Die drie aspecten van
de tijd zijn in de ziel en elders zie ik ze niet. Die tegenwoordigheid van de
voorbije dingen is de herinnering, de tegenwoordigheid van </span><span face=""verdana" , sans-serif">de tegenwoordige
dingen is de onmiddellijke gewaarwording en de tegenwoordigheid van de
toekomstige dingen is de verwachting. (Belijdenissen XI,26)</span></span><span face=""verdana" , sans-serif"><o:p></o:p></span></span></i><br />
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span></span></span></i><br />
</span><div class="MsoNormal">
<span style="font-family: georgia; mso-fareast-language: NL;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: georgia; mso-fareast-language: NL;">Zo zijn er in de geest drie processen aanwezig: <span style="color: #ffe599;">de verwachting </span><span style="color: #ffe599;">van het toekomstige</span><span style="color: #ffe599;">, de aandacht </span><span style="color: #ffe599;">voor wat aanwezig is</span><span style="color: #ffe599;"> </span>
en <span style="color: #ffe599;">de herinnering </span><span style="color: #ffe599;">aan wat voorbij is</span> Die drie vallen samen in één beweging, die als een stroom
van het toekomstige via het heden naar het verleden overgaat. Augustinus
illustreert dit aan de hand van het zingen van een lied. In het begin is de verwachting
gericht op het hele lied dat nog gezongen moet worden. Maar eenmaal begonnen, gaat
elk van de delen die nog gezongen moeten worden over naar het verleden en wordt
dan deel van de herinnering, zodat op het eind van het lied er geen verwachting
meer over is en alles verleden is geworden. Uitgaande van dit beeld van de
continue stroom in de tijd van wat nog niet is naar wat niet meer is, concludeert
Augustinus:<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="font-size: xx-small;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="font-size: xx-small; line-height: 150%;"><br /></span></span>
<br />
</span><div class="MsoNormal">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia; line-height: 150%;">Wat geldt voor het hele lied geldt ook voor elk afzonderlijk
deel van het lied en voor elk van zijn lettergrepen. Het geldt ook voor een
langere handeling waarvan dit lied misschien maar een onderdeel is. Het geldt
ook voor het hele leven van de mens, waarvan iedere handeling weer een
onderdeel is. Dat geldt ook voor het hele mensdom, waarvan alle mensen deel
uitmaken. (Belijdenissen XI,38)</span></i></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; line-height: 150%;">Tijd is dus een werkelijkheid
van de menselijke <span style="color: #ffe599;"><i>geest</i></span>. Het zijn de mensen die verwachtingen hebben en herinneringen.
Maar daarmee zijn ze ook voortdurend verdeeld over wat nog komen moet en al
voorbij is. Die conditie heeft Augustinus tot de overtuiging gebracht dat tijd een
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">distentio animi</span></i> is dat wil zeggen dat
de menselijke geest als het ware <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">uiteengerekt</span></i>
is en <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">verdeeld</i> </span>tussen toekomst en
verleden en daardoor onderworpen <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>aan de
tijdelijkheid van het bestaan. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">(Belijdenissen
XI,33)<o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia; font-size: 12pt; line-height: 150%;">De distentio animi<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ik kom even
terug op de boven vermelde uitspraak van Augustinus over de verdeeldheid van
alles wat materie is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Voor iedereen die
ziet is alles wat materie is minder in zijn delen dan in zijn geheel.</span>
(Belijdenissen X,10) </i>Daarmee beargumenteerde hij dat aan de materiële
dingen een onvolkomenheid kleeft, als je ze beschouwt in verhouding tot het pure
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Zijn</i>. Ze missen <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">eenheid</i>.</span> Hun wezen bestaat in uitgebreidheid en daardoor liggen ze
uiteen in <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">veelheid</i>. </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Eenzelfde
soort onvolkomenheid zou je, als je Augustinus visie volgt, ook aan de tijd
kunnen toekennen, daar deze immers met de materiële wereld is geschapen. Ook de
tijd ligt als onderdeel van die wereld uiteen. En dat betekent dat de
menselijke geest, die in wezen naar eenheid streeft, verdeeld is en als het
ware <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">uiteengetrokken</span></i> is in de tijd. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Deze
opvatting over de <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">distentio animi</span></i> is
sterk geïnspireerd door de filosofie van Plotinus, die het bestaan een <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">diastasis</span></i> noemt, een <i><span style="color: #ffe599;">uiteenliggen</span></i>. Zijn
opvatting is dat de mens voortkomt uit het <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Ene</span></i>,
maar in dit leven verspreid is over het <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">vele</span></i>
en zal moeten trachten weer tot dat <span style="color: #ffe599;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Ene</i>
</span>terug te keren. Augustinus neemt dit beeld over, maar duidt dit volgens zijn christelijke
filosofie. Het is de filosofie van de goddelijke <span style="color: #ffe599;">Logos</span> die werkzaam is in heel
de kosmos en die is afgedaald in de tijd om de mensen terug te voeren naar <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">de Ene</span></i>. En daarmee heeft Hij het
tijdelijke geheiligd door het tot een doorgang te maken tot de eeuwigheid.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><o:p></o:p></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Deze
filosofie blijkt niet een vrijblijvende bespiegeling te zijn over de aard van
de schepping. Ze gaat over de existentie van de mens binnen dit geheel. Wat is
zijn lot, wat zijn bestemming? Augustinus laat er geen twijfel over bestaan dat
dit tijdelijke leven niet de laatste bestemming is, maar een doorgang naar het
werkelijke Zijn, dat hij in zijn leven heeft mogen ervaren. Zijn filosofie is geen
theorie, maar berust op iets wat hij persoonlijk heeft ervaren, de smaak van
het eeuwige, van het volledige zijn, dat alleen het verlangen geheel kan
vervullen. Zie ook mijn artikel <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Augustinus
en de mystiek</span>.</i> Na deze mystieke ervaringen is er steeds een terugval in de tijd. In
dat opzicht zou je kunnen zeggen dat Augustinus leed aan de tijd, wetend dat er
meer te wachten staat. Van die spanning tussen tijd en eeuwigheid getuigt het
een na laatste hoofdstuk uit het <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Elfde
Boek:</i><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Uw barmhartigheid is beter dan alle
levens. Zie hoe mijn leven aan vele kanten ligt uitgestrekt. Maar Uw
rechterhand heeft mij opgenomen in mijn Heer, de Mensenzoon, de middelaar
tussen U, de Ene en ons, de velen, die leven in een veelheid van verstrooiing.
Daarom grijp ik Hem door wie ik ook gegrepen ben. Zo laat ik mijn oude dagen
achter mij en word ik verzameld om de Ene te volgen. En ik vergeet het verleden
en laat de komende dingen die voorbijgaand zijn achter mij en ik reikhals naar
wat vóór mij ligt, niet verdeeld, maar met volle concentratie. Zo jaag ik de palmtak
na van Hem die boven roept, waar ik uw loflied zal horen en uw heerlijkheid
aanschouwen mag, die geen komen kent en geen voorbijgaan.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Maar nu gaan mijn jaren heen in
zuchten. U bent mijn troost, mijn Heer en Vader, U bent eeuwig, maar ik ben
uiteengespat in de tijden waarvan ik de orde niet ken. De storm van
onsamenhangende gebeurtenissen scheuren mijn gedachten en de diepste ingewanden
van mijn ziel uiteen, totdat ik, gesmolten en gezuiverd in het vuur van uw
liefde, in U samenvloei. (Belijdenissen XI,39)</span><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Goede tijden of slechte tijden ?<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; line-height: 150%;">Uit het voorgaande zou je wellicht kunnen afleiden dat
Augustinus dit tijdelijke bestaan als iets kwalijks beschouwt dat men zo gauw
mogelijk achter zich dient te laten. In het licht van het tijdloze leven dat
hij verwacht blijkt dit bestaan inderdaad verre van volmaakt. Het is vol lijden
en beproeving en uiteindelijk voorbijgaand en vergankelijk. Toch wil dat niet
zeggen dat het geen waarde heeft. Hij beschouwt dit leven als een <span style="color: #ffe599;"><i>doorgang</i></span>, een
reis naar het vaderland. De weg doet ertoe. In de stroom van de tijd kan
reiziger zich bewust worden wat van belang is en wat hem kan hinderen de reis
te voltooien. De tijd is een schepping van God. Ook hier geldt dat de schepping
goed en schoon is. Maar het goede en schone wat dit bestaan biedt verwijst naar
een tijdloze goedheid en schoonheid. Ik citeer uit het <i>Zevende Boek</i> van de
Belijdenissen<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599; line-height: 150%;">Zo
zag ik in en werd het mij duidelijk dat U alle dingen goed hebt gemaakt en dat
er absoluut niets bestaat dat U niet hebt gemaakt. En daar U niet alle dingen
gelijk hebt gemaakt, zijn alle dingen goed in die zin dat ze afzonderlijk goed
zijn en dat alle dingen samen zeer goed zijn, want onze God heeft alle dingen
zeer goed gemaakt. (Belijdenissen VII,18)</span></i><span style="line-height: 150%;"> <o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; line-height: 150%;">en verder:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599; line-height: 150%;">Ik
verlangde niet meer alleen naar de dingen die beter waren, want ik keek naar
het geheel. Ik zag natuurlijk wel dat de dingen van hoger waarde beter zijn dan
die van lager waarde. Maar een gezonder oordeel bracht me ertoe dat het geheel
van de schepping beter is dan het hogere alleen.(Belijdenissen VII, 19) <o:p></o:p></span></i><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">Het is dus zaak dit hele bestel van de goddelijke schepping te omarmen en te beamen
dat het <i><span style="color: #ffe599;">zeer goed</span></i> is. Dat is het wat Augustinus ons wil zeggen over tijd en
eeuwigheid.</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<br />Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-59059832919406545632018-08-17T18:05:00.002+02:002023-12-24T16:40:55.122+01:00Augustinus en de Ordening van de Liefde<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<h2 style="text-align: center;">
</h2>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span lang="EN-US">In een eerder artikel heb ik me bezig gehouden
met thema van <i><span style="color: #ffe599;">de orde der dingen</span>.</i> Mijn veronderstelling was dat de ordening van
alles een belangrijk fundament is in het denken van Augustinus. In dat artikel heb ik mij beperkt tot zijn <span style="color: #ffe599;"><i>dialoog over de orde</i>,</span> waarin het er vooral om
ging een <span style="color: #ffe599;">objectieve</span> orde in het universum vast te stellen. In wat volgt gaat
het meer om de <span style="color: #ffe599;">subjectieve</span> kant van die orde. Augustinus noemt het de <span style="color: #ffe599;"><i>Ordo Amoris</i>,</span> de <span style="color: #ffe599;"><i>Ordening van de liefde</i></span>. Hier gaat het er om hoe je je volgens Augustinus in
die gegeven orde zou moeten inpassen. Met andere woorden: hoe dient de reiziger
in deze wereld zijn affecties te regelen? Aan welke waarden hecht hij zich? Dat
zijn dus vragen naar de ethiek, de kunst van het deugdelijk leven.</span><span lang="EN-US" style="mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-theme-font: major-fareast;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-theme-font: major-fareast;"><b><span style="color: #ffe599;">De ordening van het verlangen</span></b><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-theme-font: major-fareast;">Bij de vraag hoe je die subjectieve orde
moet voorstellen werd ik getroffen door een uitspraak van de Engelse schrijver
C.S.Lewis, die naar mijn mening goed verwoordde wat ook Augustinus bewoog:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><i>Wanneer ik in mijzelf een verlangen vind
dat door geen enkele ervaring in deze wereld kan worden vervuld, dan is de
meest voor de hand liggende verklaring dat ik voor een andere wereld gemaakt
ben.</i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Deze uitspraak heeft een zekere logica. Wanneer
niets in deze materiële wereld ons verlangen kan vervullen dan zijn wij bestemd
voor een wereld die de huidige overstijgt en waar die vervulling wordt bereikt.
Het is niet de logica van de fysische wetenschap, maar die van het hart. Ze berust
op introspectie, op een innerlijk bewustzijn, dat het menselijk hart te groot
is om in deze wereld geheel en al bevrediging te vinden. Dat wil dus zeggen dat
er een ruimere wereldorde moet bestaan die tegemoet komt aan die verlangens.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Als je eenmaal deze wereldorde aanvaardt, wordt
het<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>perspectief voor de reiziger in deze
wereld aanzienlijk ruimer. De verlangens van iedere dag verliezen hun absolute
karakter en worden relatief ten aanzien van dat gebied dat uiteindelijk alle
verlangens zal vervullen. De mens is dan niet alleen bestemd om te wonen in
deze wereld, maar het leven is een reis naar dat vaderland, dat tegelijk aan de
oorsprong en de voltooing van dat verlangen staat. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Als de wereld zo geordend is, dan ligt het
voor de hand dat de mens, wanneer hij zijn bestemming wil bereiken, zich in
deze orde hoort in te voegen en ernaar te handelen. Het bijzondere echter is
dat hij als enige in die orde de vrijheid bezit af te wijken van zijn weg. Toch
zal hij, als hij zijn weg tot het einde goed wil volbrengen, de regels van die
orde moeten zoeken en ernaar handelen. Dat betekent een deugdelijk en ethisch
leven leiden.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><b>Het deugdelijke leven</b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">In mijn artikel <i><span style="color: #ffe599;">Augustinus en het leven als
beproeving</span> </i>rees de vraag hoe betekenis kan worden gegeven aan de beproevingen
die de mens op zijn weg kunnen overkomen. Augustinus stelt daarin dat
tegenslagen onvermijdelijk zijn en dat men ze zal moeten verduren. De klassieke
filosofie had al een aantal deugden geformuleerd die moesten helpen de
beproevingen het hoofd te bieden. Daaruit blijkt hoe belangrijk het is met
welke houding je de tegenslagen tegemoet treedt. Augustinus gaat daar op door.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Om te achterhalen wat dat deugdelijk leven voor
hem behelst citeer ik nogmaals C.S.Lewis, die een goed lezer van hem moet zijn
geweest. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><i>« Sint Augustinus definieert deugd als
ordo amoris, de ordening van onze affecties, waarin aan ieder object die graad
van liefde wordt toegekend die het toekomt. Aristoteles zegt dat het doel van
opvoeding erin bestaat de jonge mens te leren waarvan hij hoort te houden en
waarvan niet. Wanneer de jonge mens tot de jaren van reflectie komt, zal hij, als
hij eenmaal getraind is in die ordening van zijn affecties of « juiste
gevoelens » makkelijk de eerste beginselen van de Ethiek ontdekken. Maar voor
de slecht gevormde mens zullen ze helemaal nooit duidelijk worden en hij zal
nooit vorderingen maken in die kennis. </i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><i>Vóór hem had Plato al hetzelfde gezegd. Het
kleine dier heeft in het begin niet de goede antwoorden. Het moet getraind
worden om plezier, liefde, afkeer en haat te koesteren tegenover die dingen die
het plezier en het beminnen waard of af te keuren en verachtelijk zijn. »</i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span lang="EN-US"><br /></span>
<span lang="EN-US">Het ingeschapen vermogen om op de juiste
manier lief te hebben is dus niet een kant en klaar gegeven, maar moet onder
andere door opvoeding gericht en ontwikkeld worden. En ook al heeft het kleine
dier er in het begin geen oren naar, in de loop van zijn leven zal het,
wellicht door schade en schande, leren wat de moeite van het beminnen waard is
en wat niet. Waar het bij Augustinus om gaat is dat het hart van de reiziger
zich in de loop van zijn bestaan bevrijdt van alle dwaalwegen en zich richt op
wat zijn oorspronkelijke bestemming is. </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span lang="EN-US"><br /></span>
<span lang="EN-US">Natuurlijk kunnen de regels van de ethiek via
de rede worden achterhaald. We hebben inzicht in wat goed en rechtvaardig
is. Maar dat inzicht mist nog de motor om ernaar te handelen. Daarin ligt het
onderscheid. Rationele kennis blijkt niet voldoende om goed te handelen.
Wanneer je dat wel aanvaardt als de enige basis kom je tot een soort
plichtenmoraal, die een innerlijke motivatie mist. Die motor moet volgens
Augustinus van de liefde komen. De liefde tot de dingen wordt bepaald door hun gewicht. In de ordening van de liefde trekt wat minder gewicht heeft het hart
naar beneden, wat meer waarde heeft naar boven. Het is de opgave van de mens op
zijn weg naar boven te gaan, zijn hart te verpanden aan wat hoger is en dus
meer waard om voor te leven. In dat verband moet je de uitspraak van Augustinus
<i><span style="color: #ffe599;">pondus meum amor meus</span></i> (<i><span style="color: #ffe599;">mijn liefde is mijn gewicht</span></i>) zien. (<i>Belijdenissen XIII,ix,r.22</i>) (zie ook mijn artikel <i><span style="color: #ffe599;">Amor
en Caritas</span></i>).</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Lewis benadrukt dus in het voetspoor van
Augustinus het belang dat er in ons handelen een ordening hoort te zijn in wat wat
we liefhebben. Het zal niet verbazen dat Augustinus in die ordening de Schepper
en Oorsprong van alles als hoogste doel stelt en als het meest beminnenswaardig.
Deze is immmers de <span style="color: #ffe599;">Liefde Zelf</span>. Maar juist omdat Hij de Liefde Zelf is moet Hij
in die ordening wel een heel eigen plaats innemen. Ik wil nagaan hoe Augustinus
die plaats ziet. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span lang="EN-US"><br /></span>
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599;"><b>De plaats van de Liefde Zelf </b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Wanneer je een voorstelling maakt van een
ordening, dan is dat meestal via een rangschikking van hoog tot laag of
omgekeerd. In zo’n geval stel je God voor als zich bevindend aan de top van de
ladder der waarden. Maar op die manier loop je de kans de Liefde Zelf een
plaats toe te kennen aan de <i><span style="color: #ffe599;">buitenkant</span></i> van die ordening, ook al is dat ook op
de hoogste plaats. Uit de <i><span style="color: #ffe599;">Dialoog over de orde</span> </i>blijkt echter dat Augustinus een
ander beeld voor ogen staat. Hij vergelijkt de constellatie van het universum met
die van een <i><span style="color: #ffe599;">cirkel</span>,</i> waarvan God het <i><span style="color: #ffe599;">middelpunt</span></i> is. Ieder punt of ieder segment heeft
in dat geheel zijn relatie tot dat ene middelpunt. Dat betekent dat de plaats
van de Liefde Zelf niet zozeer aan de <i><span style="color: #ffe599;">buitenkant</span></i> werkt van dit universum, maar het
centrum is van alles. Ieder ding ontleent zijn bestaan vanuit dit <i><span style="color: #ffe599;">centrum</span></i>. God
is dus niet alleen een grootheid die hoog boven zijn schepping troont, maar eerder
een kracht die werkt vanuit haar diepste <i><span style="color: #ffe599;">innerlijk</span>.</i> Dit wereldbeeld van
Augustinus is verwant aan zijn mensbeeld. Ook daar is God niet alleen verheven
boven de toppen van onze geest, maar ook meer innerlijk dan ons diepste
innerlijk. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><b>De liefde voor de Schepper</b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">De reiziger die deugdelijk wil leven zal er
dus niet aan kunnen ontkomen de liefde tot de Schepper centraal te stellen. God
is immers de bron van liefde waaruit alle dingen hun beminnenswaardigheid
ontlenen. Toen Lewis verwees naar de <i><span style="color: #ffe599;">ordo amoris</span>,</i> citeerde hij uit het vijfde
boek van <span style="color: #ffe599;"><i>De Stad Gods,</i> </span>waarin Augustinus de liefde tot de Schepper ter sprake
brengt. Het hele fragment luidt als volgt:</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span lang="EN-US"><span style="mso-spacerun: yes;"><br /></span></span>
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i><span style="color: #ffe599;">“De
liefde voor de Schepper kan niet verkeerd zijn, als Hij op juiste wijze bemind
wordt, dat wil zeggen als Hij zelf en niet iets anders in zijn plaats wordt
bemind. Want ook de Liefde zelf moet bemind worden op een geordende manier,
waardoor alles wat het beminnen waard is op de juiste wijze wordt bemind, als we
goed en deugdelijk willen leven. Daarom kan men naar mijn mening de deugd kort
en goed definiëren als de ordening van de liefde.”</span></i></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><i>De Civitate Dei XV, 22</i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span lang="EN-US"><br /></span>
<span lang="EN-US">De liefde voor de Schepper is hier dus
uitgangspunt en voorwaarde om de geschapen dingen op de juiste wijze te kunnen
waarderen en liefhebben. Zoals we eerder zagen beschouwt Augustinus God niet
zozeer alseen object <i><span style="color: #ffe599;">buiten </span></i>de mens, maar als een presentie die werkt diep in
<i><span style="color: #ffe599;">het eigen innerlijk</span></i>. Ook hier is het beeld van de cirkel van belang. De
motivatie om lief te hebben moet wel vanuit dit centrale menselijke bewustzijn van
de goddelijke aanwezigheid komen. De liefde tot alles werkt dan vanuit dit
middelpunt. </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">In dat verband kunnen we wellicht ook een
uitspraak van Augustinus begrijpen, wanneer hij in <i><span style="color: #ffe599;">De Doctrina Christiana</span></i> stelt:
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><i>Deus propter se ipsum, homo propter Deum
diligendus. </i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;">God moet om zichzelf, de mens moet om God
bemind worden</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><b>De mens beminnen in God</b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">In eerste instantie zou je dat beminnen van
de mens <i><span style="color: #ffe599;">om God</span></i> kunnen verstaan als was God een <i><span style="color: #ffe599;">externe</span></i> reden om de mens lief te
hebben. Maar gezien de centrale plaats van God als de Liefde Zelf moet Hij meer
gezien worden als de <i><span style="color: #ffe599;">intrinsieke voorwaarde</span></i> om de mens op de juiste wijze lief
te hebben. Uit het vervolg van de tekst blijkt dat het <i><span style="color: #ffe599;">propter Deum</span> </i>ook <i><span style="color: #ffe599;">vanuit God</span></i> en <i><span style="color: #ffe599;">in God</span></i> kan betekenen. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599;"><i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">“Hij leeft rechtschapen en heilig die de
dingen op hun juiste waarde weet te schatten. In hem is de liefde volmaakt
geordend. Hij bemint niet wat niet het beminnen waard is en hij bemint wat
het beminnen waard is. Hoe minder iets het beminnen waard is des te minder bemint
hij het. De maat van zijn liefde wordt bepaald naargelang het voorwerp van zijn
liefde meer of minder het beminnen waard is. En zijn houding blijft gelijk ten
opzichte van wat meer of minder het beminnen waard is. Iedere zondaar is voor
zover hij zondaar is niet het beminnen waard en iedere mens is als mens
het beminnen waard vanuit God, God echter is het beminnen waard uit zichzelf. Als dus God
meer dan iedere mens bemind moet worden, moet iedereen God meer beminnen dan
zichzelf. Zo moeten we ook iedere mens meer beminnen dan ons eigen lichaam,
omdat dit alles vanuit God bemind moet worden en iedere mens samen met ons geroepen
is God te genieten. Dat kan het lichaam niet omdat het leven krijgt van de ziel
die het vermogen heeft God te genieten.”(De doctrina Christiana I,27/28)</span></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Wanneer je ervan uitgaat dat God als Liefde
aanwezig is in de menselijke ziel, dan zal hij die rechtschapen en heilig wil
leven alles beminnen <i><span style="color: #ffe599;">in</span></i> en <i><span style="color: #ffe599;">vanuit</span></i> die goddelijke tegenwoordigheid.
Vanzelfsprekend dat God dan als eerste waarde wordt gezien en de mens daarvan
als een afgeleide moet worden beschouwd. Op deze manier bezielt God de mens met
leven, terwijl de mens op zijn beurt zijn lichaam met leven bezielt, zo
formuleert Augustinus het in zijn <span style="color: #ffe599;"><i>Belijdenissen X,10</i>.</span> Het lichaam staat in die
waardenhiërarchie op de laagste plaats. Dat wil overigens niet zeggen dat het volgens
hem een minderwaardige rol speelt in deze ordening. Het is immers het
instrument dat het de ziel mogelijk maakt Gods liefde in de schepping te
realiseren. Het lichaam geeft aan dat we sterfelijk zijn, maar de door God
bezielde geest getuigt dat we onsterfelijk zijn en ertoe bestemd God geheel te
genieten.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">De reiziger in deze wereld zal dus, wil hij
op de juiste manier van de dingen houden, ze de waarde moeten toekennen die <span style="color: #ffe599;">objectief</span>
bij ze past. Want het is mogelijk dat hij vanuit zijn verlangen naar volkomen
geluk zijn affectie richt op iets wat aan die verwachting niet kan beantwoorden.
In dat geval is moeilijk totale bevrediging te verwachten van alles wat wegens
zijn natuur zelf beperkt is. Dingen en mensen kunnen vele behoeften bevredigen,
maar ze kunnen voor de reiziger niet het laatste doel zijn. Met dat laatste
komen we weer terug op Augustinus’ onderscheid tussen <i><span style="color: #ffe599;">genieten</span></i> en <i><span style="color: #ffe599;">gebruiken</span></i>. Op
reis in deze wereld kan je van veel dingen genieten. Maar vanwege hun beperkte
aard kunnen ze de reiziger niet geheel bevredigen. Alleen het genieten van God,
die het <i><span style="color: #ffe599;">volledige Zijn</span></i> is, kan het hart van de reiziger geheel vervullen. In
dat perspectief moet je het genieten in deze wereld <i><span style="color: #ffe599;">gebruiken</span></i> noemen. Dat hoeft
niets af te doen aan het genieten van de aardse dingen, in tegendeel. Door
alles lief te hebben volgens de <i><span style="color: #ffe599;">ordo amoris</span></i> vermijdt de reiziger dat hij de
dingen op een oneigenlijke wijze geniet, dus misbruikt, waardoor hij hun aard miskent. Daarom
heeft hij dus alles in deze wereld lief <i><span style="color: #ffe599;">in God</span></i>. Dat zou een bron van hernieuwde
inspiratie kunnen zijn.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><b>Naschrift</b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="EN-US" style="font-family: georgia;">Ik word in de mening dat het bij Augustinus
moet gaan om de grondslagen van de ethiek bevestigd, wanneer ik lees dat Camus
in zijn proefschrift <i><span style="color: #ffe599;">Métaphysique chrétienne et néoplatonisme</span></i> uit 1936 tot de
conclusie komt dat Augustinus aan het begrip <span style="color: #ffe599;">ratio </span>een ruimere inhoud heeft gegeven
dan de gangbare. Het bevestigt ook mijn vermoeden dat daarin zijn grootste
verdienste schuilt. In een wereld waar in de rationaliteit overheerst, moeten
ook <span style="color: #ffe599;">de redenen van het hart</span> een plaats hebben. Pascal, een groot Augustinus
lezer, kwam al tot de vaststelling dat <span style="color: #ffe599;"><i>het hart zijn redenen heeft die de rede
niet kent.</i> </span>Maar dan heeft Descartes met zijn <i><span style="color: #ffe599;">cogito </span>(<span style="color: #ffe599;">ik denk</span>) </i>de rede verarmd
door alle nadruk te leggen op het primaat van het rationele denken, want vóór
het <i><span style="color: #ffe599;">ik denk</span></i> moet wel als basis van de menselijke existentie het <span style="color: #ffe599;"><i>ik verlang</i> (<i>en bemin</i>)</span> als de eigenlijke motor worden gezien. Hoofdzaak is deze op de juiste wijze te richten, dat wil zeggen volgens de <i><span style="color: #ffe599;">ordo amoris</span>.</i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-27898962543828871982015-10-14T20:54:00.004+02:002023-12-24T16:45:34.926+01:00Augustinus en het Leven als Beproeving<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span><span style="color: #ffe599;"><span style="font-family: courier;">I</span><span style="font-family: georgia;">s het leven op aarde niet een beproeving?
(Job: 7,1)</span></span><span style="font-family: georgia;"><o:p></o:p></span></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Beproeving als een aspect van het leven als
reis </span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
In een eerder
artikel probeerde ik te beschrijven hoe Augustinus het leven ziet als een reis.
Die reis heeft allerlei aspecten. Maar één daarvan wil ik wat uitvoeriger
behandelen, namelijk de reis als <span style="color: #ffe599;"><i>beproeving</i>.</span>
Het begin van de reis is natuurlijk het feit dat men zonder eigen initiatief in
het leven geworpen is en maar moet zoeken naar betekenis en doel. Voor
Augustinus is dat doel duidelijk. De reis moet gaan naar het vaderland waarvan
men is vertrokken. Het is een terugkeer naar die verloren eenheid van het
volledige zijn in God. Maar niet iedere reiziger heeft dat doel voor ogen.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het perspectief zoals
Augustinus die ziet ligt ook niet onmiddellijk voor de hand. Terwijl de meeste
reizigers al blij zijn dat ze ergens op deze aardbol een plek gevonden hebben
waar ze zich kunnen vestigen en rust vinden, is voor Augustinus het doel van de
reis <span style="color: #ffe599;"><i>voorbij de laatste stad</i>,</span> om een
beeld van de dichter Achterberg te gebruiken. Die reis zal een moeizame reis
zijn vol hindernissen en verleidingen, waardoor de reiziger op de proef wordt
gesteld. Augustinus vergelijkt zich met Odysseus, die zich door de bekoorlijke
zang van de Sirenen en de zoete vergetelheid van de Lotuseters niet liet
weerhouden zijn tocht voort te zetten.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Genieten en gebruiken</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Daarom zijn
aansporing om de moraal hoog te houden, dat wil zeggen dat de reiziger zich steeds
van zijn einddoel bewust moet blijven en zich niet mag verliezen in welk
ondergeschikt doel dan ook. In dat verband valt ook zijn ethisch beginsel te
begrijpen om de wereld te<span style="color: #ffe599;"> <i>gebruiken</i></span>
en niet als laatste doel te <i><span style="color: #ffe599;">genieten</span>.</i>
Een dergelijk visie staat haaks op de gangbare opvatting dat we hier en nu zo
veel mogelijk zouden moeten genieten. In dit laatste geval wordt het genieten
een doel op zich en de laatste zin van het leven, onafhankelijk ook van de aard
van wat men geniet. <b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Het genieten heeft zijn grenzen</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het genieten van
de wereld als laatste doel heeft echter zijn grenzen. Zo is alles wat men zou
willen genieten aan vergankelijkheid onderhevig. Niets blijft wat het was.
Degene die al zijn hoop heeft gesteld op wat vergankelijk is, bindt zich zelf ook
aan vergankelijkheid. En wat dan nog te doen met die onuitroeibare onrust die
steeds weer opkomt als men wat men wilde genieten eenmaal bezit? Het menselijk verlangen
blijkt moeilijk te bevredigen, omdat het in wezen naar een overgankelijke
vervulling streeft. Dat is de filosofie van Augustinus. Ze is dunkt me nog
steeds niet aan veroudering toe.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
De filosofie van
het genieten veronderstelt namelijk dat de reiziger zijn leven in de hand kan
houden en zijn weg tot het laatste zou kunnen bepalen. Maar wat is het geval
als aan het genieten een einde komt door ongelukken die hij niet zelf in de
hand heeft en die hem onvermijdelijk overkomen? Is zijn reis dan nog zinvol en
heeft hij de moed om door te gaan?</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">De zin van de beproevingen</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Bij het lezen
van het tiende boek van Augustinus’ <i>Belijdenissen</i>
stuitte ik op een hoofdstuk dat mij voor vragen stelde. Daarin stelt hij tot
tweemaal de vraag: <i><span style="color: #ffe599;">Is het leven op aarde
niet een voortdurende beproeving?</span></i> Daarmee citeert hij het boek Job, waarin
deze bij alle rampen die hem overkomen Jahweh ter verantwoording roept en naar
de zin vraagt van iets wat hij als onredelijk en onrechtvaardig ervaart. Deze
vraag wordt in de context waarin Augustinus spreekt een retorische vraag. Dat
betekent dat de lezer door de last van de argumenten die hij aandraagt moeilijk
anders kan dan de vraag bevestigend beantwoorden: <span style="color: #ffe599;"><i>Ja, het leven is één grote beproeving</i>.</span><b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik geef hier zijn
redenering weer:</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Is het leven van de mens op aarde niet een
beproeving?<sup><o:p></o:p></sup></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Wie verlangt er naar ellende en problemen?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Uw opdracht is het ze te verduren, niet van
ze te houden. Geen mens houdt van wat hij moet verduren, ook al houdt hij ervan
dat hij het kan verduren. En al is hij blij dat hij het kan verduren, toch zou
hij liever willen dat hij niets had te verduren.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Bij tegenslagen verlang ik naar voorspoed en
als ik in voorspoed leef, vrees ik tegenslagen. Bestaat er tussen beide
toestanden niet een midden, waar het leven van de mens geen beproeving is?<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Ellendig is de voorspoed van deze wereld,
niet eenmaal, maar tweemaal, vanwege de vrees voor tegenslagen en de
breekbaarheid van het geluk. <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Ellendig is de tegenspoed van deze wereld,
niet eenmaal of tweemaal, maar driemaal, vanwege het verlangen naar voorspoed,
de zwaarte van de tegenspoed en de angst dat je het niet volhoudt.<o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;">Is het leven van de mens op aarde niet één
lange ononderbroken beproeving?</span><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">(Belijdenissen,
Boek X, Hoofdstuk 39)</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Je moet vaststellen
dat Augustinus hier het leven in de meest donkere kleuren schildert. Zowel in
voor- als tegenspoed blijkt het aangetast door zorg en kommer, een constatering
die moeilijk valt te incasseren en waarmee we in deze tijd niet goed overweg
kunnen. Maar in een breder perspectief valt er niet veel tegen in te brengen.
Augustinus beschrijft hier het aardse leven in contrast met het volledige leven
dat hij als reiziger verwacht en waarvan hij het licht even vanuit de verte heeft
ervaren. In het perspectief van het volmaakte geluk dat hij verwacht wordt al
het aardse geluk dan relatief en gekleurd door vergankelijkheid. Daarom begint
hij dit hoofdstuk zo:</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i><span style="font-family: georgia;"><br /></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><i><span style="color: #ffe599;">Wanneer ik uiteindelijk met U verenigd zal
zijn met heel mijn wezen, zal er voor mij nergens meer ellende en pijn zijn. En
mijn leven zal geheel en al van U vervuld zijn.</span></i> </span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">Natuurlijk
valt er in het leven naast ellende en tegenslagen veel moois en goeds te
beleven. Het geciteerde fragment sluit dat absoluut niet uit. Het sluit ook het
genieten van het goede en het schone niet uit.Maar hier wordt een totaalbeeld gegeven
van de menselijke existentie. Het is een bestaan dat in de grond lijdt aan een
gemis, dat in dit leven niet gecompenseerd kan worden, hoezeer iedere mens daar
ook naar streeft. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Wat
houdt het begrip beproeving in?</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">Daarom wil
ik nagaan wat Augustinus bedoelt met <i><span style="color: #ffe599;">beproeving</span></i> als uiteindelijke
kwalificatie van het leven. Hij ontleent de term aan de Bijbel en wel het boek
Job. Dat boek is in het Hebreeuws geschreven. Merkwaardigerwijze betekent de
term daar niet zonder meer <i><span style="color: #ffe599;">beproeving</span></i>, maar is hij een equivalent van <i><span style="color: #ffe599;">slavenbestaan</span>
</i>of <span style="color: #ffe599;"><i>het bestaan van een dagloner</i>.</span> In de Griekse vertaling uit het
Hebreeuws, waarop ook de Latijnse vertaling van Augustinus zich baseert, wordt die
term door <span style="color: #ffe599;"><i>beproeving</i> </span>vertaald. In mijn ogen een gelukkige interpretatie
van het meer eenduidige <i><span style="color: #ffe599;">slavenbestaan</span></i>. De term <i><span style="color: #ffe599;">beproeving </span></i>geeft namelijk
twee aspecten weer. Hij wordt gebruikt voor een <span style="color: #ffe599;"><i>zware kwelling</i> </span>die men
ondergaat, maar ook voor het feit dat men daardoor <span style="color: #ffe599;"><i>op de proef wordt gesteld</i>.
</span><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">Op dit
laatste aspect zou ik willen doorgaan, omdat dit aspect van de<i> <span style="color: #ffe599;">beproeving</span> </i>enige
betekenis zou kunnen geven aan een reis die anders in veel opzichten zonder zin
blijkt te zijn, al was het maar door de willekeurigheid en onevenredigheid van wat
de reiziger kan overkomen. Voor Augustinus is het gezien bovenvermelde tekst
duidelijk dat de ellende en de problemen in het leven deel uitmaken van Gods
bestel. Ze blijken een onvermijdelijke factor in het leven, waaraan de reiziger
niet kan ontkomen. Vandaar Gods <i><span style="color: #ffe599;">opdracht om ze te verduren</span>. </i>De mens
blijkt in dit fragment echter niet een masochist, die van ellende en problemen
houdt. God van de andere kant geen sadist, die ervan zou houden mensen te
pijnigen. Hij moedigt hen eerder aan om het vol te houden op de reis, zodat ze
hun doel kunnen bereiken.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">De
orde der dingen</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="font-size: 11pt; line-height: 150%;">In zijn
dialoog <span style="color: #ffe599;"><i>Over de orde</i> </span>probeert Augustinus de functie van het kwaad in de
wereld te achterhalen. Daarmee bedoelt hij van de ene kant alle onheil die we
van onze afhankelijkheid van de natuur hebben te verwachten. Maar daarnaast
zeker ook het kwaad en de pijn die mensen elkaar en zichzelf aandoen Het ligt
voor de hand God als schepper aansprakelijk te stellen voor al die rampen die
de mensen overkomen en op grond daarvan te twijfelen aan zijn
geloofwaardigheid. Maar dat blijkt voor Augustinus een te snelle conclusie. Hij
stelt dat de mens vanwege zijn beperkte blik niet het geheel van de
scheppingsorde kan overzien. Hij vergelijkt het met iemand die een klein deel
van een groot mozaïek beschouwt en op grond van die ene waarneming oordeelt dat
de kunstenaar een ondeugdelijk werk heeft geleverd, waardoor deze zelf ook niet
meer geloofwaardig is. Om dit te weerleggen vergelijkt hij de schepping met een
schilderstuk waarbij de kunstenaar naast lichte ook wel donkere tonen moest
gebruiken.</span><b><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="mso-bidi-font-style: italic;"><o:p></o:p></span></b></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Het
kwaad is een wezenlijk onder deel van de reis</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">Met dat
laatste stelt Augustinus vast dat het kwaad een wezenlijk en onmisbaar onderdeel
vormt van dit aardse bestel. Het goede in deze wereld kan niet bestaan zonder
het kwaad. Dat maakt het aannemelijk dat het kwaad een functie en een zin moet
hebben. Want laten we uitgaan van het tegendeel. Wat is de betekenis van de
reis, wanneer de reiziger alleen maar het goede zou ontmoeten en zijn weg zou
gaan op een volledig geëffend pad zonder enig obstakel? Stel dat alles op die
weg volledig te voorzien en te controleren zou zijn. Wat voor zin heeft zo’n
reis nog zonder enige uitdaging en zonder enig risico en avontuur? De reiziger
moet wel tot de slotsom komen dat zijn reis nauwelijks nog de moeite waard is en
het daarom geen zin heeft hem te ondernemen.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">In de
aangehaalde tekst heeft de houding van de reiziger tot de beproevingen die hij ontmoet
twee kanten. Het spreekt vanzelf dat hij ellende en beproevingen niet zoekt en
wil vermijden, maar, wanneer ze hem eenmaal op zijn weg zijn overkomen, doet
het hem goed dat hij ze het hoofd kon bieden. Het zit kennelijk in de
menselijke natuur dat hij ondanks de obstakels die hij ontmoet vooruit wil
komen. Of moet je niet liever zeggen dat hij juist vooruit kan komen dankzij de
ellende en problemen die hij weet te overwinnen?<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Beproevingen
helpen de reiziger verder te gaan</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">Wat is de
positieve invloed die beproevingen in het leven kunnen hebben? In de filosofie
van Augustinus kunnen ze de mens tot het groeiende besef brengen van de beperktheid
en vergankelijkheid van al zijn aardse doelen. Daardoor kan hij tot het inzicht
komen dat hij er niet heel zijn hart aan moet verpanden. Het kan bij hem de
herinnering oproepen van het onvergankelijke doel waar zijn hart van spreekt, het
besef dat hij op doorreis is naar het vaderland, waar zijn oorsprong ligt. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">De
confrontatie met ellende en problemen hoeft dus niet noodzakelijk te leiden tot
verbittering of ongeloof. Het kan mensen wakker schudden met de vraag of zij
zich niet teveel gehecht hebben aan zaken die geen blijvende waarde bezitten en
dat het beter is zich te hechten aan meer blijvende. Het zal hen kunnen doen
inzien dat problemen wezenlijk tot de reis behoren en dat de confrontatie ermee
hen ondanks alle kleerscheuren innerlijk kan verrijken.<o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<b><span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">De
reis is een groeiproces</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoBodyText2" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0cm; text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: 11pt; line-height: 150%;">Wanneer je
het leven ziet als een groeiproces, dan blijkt dat die groei voor een
belangrijk deel wordt bevorderd door het overwinnen van problemen. Vanuit dit
perspectief is het te begrijpen dat de reiziger steeds weer op de proef gesteld
moet worden wil hij vooruit komen. Zoiets is kennelijk in het bestaan
ingebakken. Daarom leidt de poging om kinderen van jongs af aan vrij te houden
van alle obstakels meestal niet tot hun geluk, integendeel. <o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Dat houdt<i> </i>natuurlijk niet in dat beproevingen gezocht
moeten worden puur om te bewijzen dat men ze aankan. Maar je kunt ze niet
vermijden. Ze komen vanzelf en ongewild op je weg. De formulering van
Augustinus is daar duidelijk over:</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Uw opdracht is het ze te verduren, niet van
ze te houden. Geen mens houdt van wat hij moet verduren, ook al houdt hij ervan
dat hij het kan verduren. En al is hij blij dat hij het kan verduren, toch zou
hij liever willen dat hij niets had te verduren.</span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
Deze blijdschap
dat men beproevingen kan verduren ligt dan niet zozeer in de verdienstelijkheid
daarvan, maar meer in het feit dat de reiziger tot inkeer komt en beseft waar het in het leven om gaat. Dat wil
zeggen dat hij vordert op de weg waarin hij moet worden die hij is, iemand die steeds
meer doordrongen is van de bestemming, waar Augustinus van spreekt:<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<i style="color: #ffe599; line-height: 150%;"><span style="font-family: georgia;">Wanneer ik uiteindelijk met U verenigd zal
zijn met heel mijn wezen, zal er voor mij nergens meer ellende en pijn zijn. En
mijn leven zal geheel en al van U vervuld zijn.</span></i></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<br /></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-4927928859123525972014-11-16T17:30:00.003+01:002023-12-24T16:46:58.986+01:00Augustinus en de Dialoog over de Ordening van de dingen<br />
<div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "verdana";"><span style="color: #ffe599;"><br /></span></span></b>
<br />
<div style="text-align: left;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599; font-family: courier;">Vooraf</span></span></b></div>
<span style="color: #ffe599; font-family: courier;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span><span style="font-family: courier;"><br /></span>
<span style="font-family: georgia;">Al lang was ik van plan aan dit
onderwerp van de orde der dingen aandacht te besteden. Het is een thema dat het
in het denken van Augustinus aan de basis staat van zijn levensbeschouwing en
spiritualiteit. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ik meen dat het ook een thema is
dat nog steeds actueel is. Gaandeweg bleek het onderwerp te uitgebreid om in één
artikel te behandelen. Vandaar dat ik me in eerste instantie bepaal tot zijn
dialoog over <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">De Orde</span></i>. Ik volg daarbij
in grote lijnen de vertaling van Cornelis Verhoeven en waar nodig de originele
tekst. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De aanleiding<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De dialoog over de orde is een
geschrift dat Augustinus vlak na zijn bekering, eind 386 en begin 387 schreef.
Hij had toen net zijn beroep van leraar in de retorica opgegeven, deels om
redenen van gezondheid, maar ook om zich geheel aan de filosofie te kunnen
wijden. Daartoe werd hem de mogelijkheid geboden op een landgoed Cassiciacum in
de buurt van Milaan, eigendom van een goede vriend</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zijn leraarschap heeft hij toch
niet geheel de rug toegekeerd. Dat blijkt uit het feit dat hij zich daar
onmiddellijk omringt met een aantal jongelui die hij wil inwijden in wat hij
als ware filosofie heeft gevonden. Ook het feit dat hij na zijn bekering zijn
beroep van retor opgaf wil niet zeggen dat hij de retorica als een van de vrije
kunsten zou hebben afgezworen. Het tegendeel is waar.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De zeven vrije kunsten</span></span></b><br />
<span></span><br />
<span>Augustinus beschouwde de retorica samen
met de andere vrije kunsten, zeven in getal, als zeer nuttig voor de kennis van
de filosofie, maar tevens als een belangrijke bron voor het kennen van God. Hij
was er namelijk van overtuigd dat niet alleen het volgen van de Bijbelse openbaring,
maar ook het nadenken over de ordening van het universum de mens tot God kan
leiden.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Van de vrije kunsten of
wetenschappen van die tijd hielden zich er drie bezig met de ordening die via
het woord tot stand komt, nl. De <span style="color: #ffe599;">grammatica</span>, de <span style="color: #ffe599;">retorica</span> en de <span style="color: #ffe599;">dialectica</span>,
welke laatste<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>wij tegenwoordig logica
noemen, de kunst om een gedachtegang te ontwikkelen. De overige vier
hadden de ordening die via het getal tot stand komt als onderwerp, te weten:
<span style="color: #ffe599;">rekenkunde</span>, <span style="color: #ffe599;">meetkunde</span>, <span style="color: #ffe599;">sterrenkunde</span> en als laatste <span style="color: #ffe599;">muziek</span>, een onderdeel dat we
nu harmonieleer zouden noemen. In principe ging het bij al deze vakken steeds
om het zoeken naar eenheid.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Het belang van de wetenschap<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Vanwege het belang dat die
wetenschappen naar zijn mening voor het geloof hadden vatte hij tussen zijn
bekering en zijn doop het plan op om een soort encyclopedie op te stellen,
waarin de hele inhoud van het klassieke vormingsideaal in zijn nieuw verworven
christelijke visie zou worden opgenomen. Maar doordat hij in 391, al enkele
jaren daarna, tot het ambt van bisschop werd geroepen, kwam dit
wetenschappelijk project slechts voor een deel van de grond. De dialoog over de
orde is een van de weinig overgebleven delen daarvan.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span>De naam vrije kunsten geeft al
aan dat het hier om een ander begrip van wetenschap ging dan die wij
tegenwoordig kennen. Wordt wetenschap nu voornamelijk beoefend om haar
praktische nut, toen was ze tevens gericht op een hoger doel, namelijk inzicht
te geven in de schoonheid van wat men bestudeerde. De vrije kunsten openden de
wereld als kunstwerk. </span><br />
<span></span><br />
<span>Voor Augustinus vormde deze kennis de mogelijkheid om
vanuit de schoonheid van die materiële vakken op te stijgen naar hun
immateriële achtergrond. Ze hielpen hem vaststellen dat in het universum alles,
van laag tot hoog, was geordend en aan precieze wetten beantwoordde. Dat betrof
heel het gebied tussen het wonderlijke organisme van een vlo en de kringloop
der planeten. Die samenhang en ordening in het universum moest logischerwijze
wel tot de conclusie leiden dat alles één oorzaak had, één ongedeeld principe
van ordening..</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De vraag naar de orde blijkt complex<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Je kunt je de vraag stellen
waarom Augustinus dit onderwerp bij zijn nieuw aangeworven leerlingen al direct
aan de orde stelde. Voor beginners in de filosofie is dit een complex onderwerp
en uit het vervolg van de dialoog blijkt dan ook dat zij het spoor snel bijster
raken en dat Augustinus moet ingrijpen. In feite mondt daarom het laatste deel
van de dialoog uit in één lange monoloog van Augustinus. Daaruit mag je afleiden
dat hij zelf de ordening der dingen een onderwerp van primair belang vond, een
basisbegrip waarop heel zijn filosofie en ethiek was gebouwd. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wat het onderwerp zo complex
maakte was het feit dat er in dit geordende geheel negatieve elementen waren
die een volmaakte orde ogenschijnlijk tegenspraken, zoals het kwaad in de
wereld en het lijden daaraan. Daaruit zou je kunnen concluderen dat God als de
maker niet alles in de hand zou hebben en toeval en chaos waren gaan
overheersen. Of anders dat het bedrijven van kwaad door God zou zijn gewild. In
beide gevallen zou dat het geloof in een goede en rechtvaardige God
ondermijnen.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De dialoog over de orde is een theodicee<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De dialoog over de orde is daarom
bedoeld om iedere twijfel of God wel het superieure beginsel is van het heelal
te bestrijden. Zo’n geschrift dat God moet rechtvaardigen wordt een <em><span style="color: #ffe599;">theodicee</span></em>
genoemd. Het blijkt dat naar het beantwoorden van dit probleem behoefte was. De
dialoog begint namelijk met een bericht aan een vriend, een zekere Zenobius,
die Augustinus in dichtvorm had gevraagd het probleem van het kwaad in de
wereld eens goed op te helderen.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Tegenover zijn vriend betoogt hij
dat twijfelaars aan de volmaakte schoonheid van het universum lijken op mensen
die van een mozaïekvloer slechts één klein onderdeel bekijken en op grond van
die beperkte waarneming de maker verwijten dat hij geen verstand heeft van
ordening en compositie.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dit argument gaat ervan uit dat
de mens vanuit zijn beperkte positie in tijd en ruimte niet in staat is het
geheel en de schoonheid van het universum te overzien en te waarderen. Dat
houdt in dat het dus voorbarig is een definitief oordeel te vellen over iets
wat slechts ten dele wordt gekend.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De orde als kunstwerk<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Opmerkelijk is dat hier het
universum vergeleken wordt met een kunstwerk. Voor Augustinus die God bij
herhaling schoonheid noemt ligt die visie echter voor de hand, want schoonheid
zal niet anders dan schoonheid kunnen voortbrengen. In dat geval moet het
begrip schoonheid wel herzien worden, want hoe kan men het universum schoon
noemen terwijl het voor iedereen duidelijk is, dat er veel slechts en lelijks
in aanwezig is? </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Om dit te verklaren vergelijkt
Augustinus het huidige universum met een groot schilderstuk waarin de maker
naast lichte tonen ook donkere gebruikt. Deze vergelijking impliceert dat in de
huidige constellatie het kwaad een noodzakelijk element is om het plan van de
maker ten uitvoer te brengen. Goed en kwaad vormen hier een eenheid van
tegendelen. Het goede zou niet zijn waarde hebben als niet het kwaad daar
tegenover zou staan.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">Hoe krijg je inzicht in de orde?<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Maar wanneer het de mens, gezien
zijn beperkte positie in tijd en plaats, niet lukt om zicht te krijgen op het
totale plan, waarin ook het kwaad noodzakelijk is, zal hij ofwel het geloof
erin verliezen ofwel zich in goed vertrouwen schikken in het feit dat deze orde
voor hem verborgen blijft.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Augustinus kiest daarin echter
een andere weg. Alleen maar het geloof dat deze verborgen orde ooit geopenbaard
zal worden is hem niet voldoende. Hij vindt ook dat de mens, voor zover
mogelijk, ernaar moet streven inzicht te verwerven in die verborgen orde.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De belangrijkste oorzaak dat dit
de mens niet lukt is volgens Augustinus, dat hij voor zichzelf een onbekende
is. Om zicht te krijgen op de orde der dingen is het noodzakelijk om de
zintuiglijke wereld te verlaten en in zichzelf te keren. In tegenstelling tot
de gewoonte zich te richten op wat buiten is gaat het hem er om zich innerlijk
te concentreren en te dwingen in dat centrum te blijven, weg van de veelheid
van indrukken en meningen die kunnen verstrooien. Dat is de voorwaarde om zich
te richten op het ene.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het woord universum betekent
immers op eenheid gericht. Het is afgeleid van het Latijnse <em><span style="color: #ffe599;">unum</span></em> en <em><span style="color: #ffe599;">versus</span></em>.
Zo’n begrip veronderstelt een zekere hiërarchische ordening van hoog tot laag
met als uiterste een punt van eenheid. Augustinus vergelijkt de constellatie
van het universum tot zijn centrum met die van een cirkel, waarbij ieder punt
of ieder segment zijn positie en relatie heeft tot dat ene middelpunt. En
hoewel alle onderdelen een zekere eenheid bezitten, ontlenen ze hun bestaan
slechts vanuit dat centrum. Het wezenlijke van deze relatie geldt dus ook voor
de mens. Wil hij inzicht krijgen in de orde der dingen, dient hij dat
middelpunt te zoeken en die eenheid te vinden in zichzelf. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De filosofie van Plotinus<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Dit alles is zeer verwant met de
filosofie van Plotinus, wiens geschriften in een Latijnse bewerking van Marius
Victorinus ook in de bijeenkomsten in Cassiciacum werden gelezen. Volgens Plotinus
is heel de werkelijkheid ontstaan vanuit één oorspronkelijke eenheid, die hij het<span style="color: #ffe599;"> Ene</span> noemt, in het Grieks </span><span face=""arial" , "sans-serif"" style="color: #ffe599;">ἕ</span><span><span style="color: #ffe599;">ν</span>
geheten, dat filosofisch gesproken, het volmaakte zijn aanduidt. Mensen en
dingen bevinden zich in de materie uitgewaaierd in een veelheid van zijnden,
maar hun bestemming is om terug te keren naar hun oorspronkelijke eenheid, dat
wil zeggen het onstoffelijke zijn. Voor Augustinus valt die volmaakte eenheid
waar Plotinus over spreekt samen met de God waar de Bijbel over spreekt.
Vandaar dat hij God zoekt in de orde der dingen, die als een afspiegeling wordt
gezien van Gods volmaakte eenheid. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Om meer van die orde te begrijpen,
noemt Augustinus, zoals vermeld, het beoefenen der vrije wetenschappen. Deze
kunnen een bijdrage vormen tot meer filosofisch inzicht. Die studie van de
vrije wetenschappen diende uiteindelijk om tot het besef te komen van een
transcendente ordening die aan die gebieden ten grondslag ligt. Het
vormingsdoel van Augustinus was namelijk om zijn leerlingen van die materiële
gebieden te brengen tot het besef van een immaterieel geestelijk gebied, een
metafysica om zo te zeggen.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In nauw verband daarmee diende
ook de inkeer in zichzelf. Wie zichzelf leerde kennen leerde ook zijn oorsprong
kennen en omgekeerd. Augustinus had dat uitgewerkt in zijn <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Alleenspraken</span></i>, de <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: #ffe599;">Soliloquia</span></i>.
Het ging erom de ziel te kennen en god als het uiterste perspectief van de
ziel. (zie mijn artikel <span style="color: #ffe599;"><a href="https://augustinus-log.blogspot.com/search/label/Augustinus%20over%20God%20en%20de%20ziel">God en de ziel</a></span>)</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het is niet mijn bedoeling de
gedachtegang van de dialoog geheel op de voet te volgen. De jonge deelnemers kunnen
op den duur niet veel meer dan om het probleem van het kwaad in de ordening
heen draaien, waardoor een soort patstelling ontstaat. Daarom besluit
Augustinus uiteindelijk zelf het woord te nemen en de discussie op een hoger
niveau verder te voeren. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De weg van het gezag en de weg van de rede<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Hij maakt dan een onderscheid
tussen twee wegen om tot inzicht in de goddelijke ordening te komen: de weg van
het gezag en de weg van de rede. Die wegen lopen niet gescheiden, maar vullen
elkaar aan. Wanneer men onervaren is, zal de weg van het gezag de aangewezen
weg zijn. Dat gezag is gebaseerd op de ervaring van voorbeeldige enkelingen,
die zich grondig in God en de ziel hebben verdiept. In hun ziel is als het ware
de eeuwig goddelijke wet ingeprent. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Hoewel de weg van het gezag de
weg is van de meeste gelovigen, ziet Augustinus daarnaast de weg van de rede
van hoger waarde om tot inzicht te komen. Vandaar zijn nadruk op studie en
inkeer. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De functie van de rede<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Hij formuleert de rede, in het Latijn
<span style="color: #ffe599;"><em>ratio</em></span>, als volgt: het is de beweging van de geest, waardoor wij in staat zijn
bij alles wat wij leren, onderscheid te maken en te verbinden. Deze formulering
is nogal algemeen en Augustinus gaat daar in het vervolg dan ook verder op in.
In ieder geval blijkt uit het verbindende vermogen van de rede dat ze in de
veelheid van de verschijnselen op zoek is naar eenheid en dus naar orde.
Wanneer je van bovengenoemde definitie uitgaat blijkt dat de rede een vermogen
is, dat steeds ordenend bezig is. Ze scheidt van elkaar wat ze waarneemt en
verbindt het tot een eenheid met wat al eerder werd waargenomen. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dat maar weinigen langs deze weg
van de rede tot het inzicht van de goddelijke orde komen, wijt Augustinus aan
het feit dat de meeste mensen, als ze eenmaal buiten zichzelf zijn getreden en
zich geëngageerd hebben binnen de materiële wereld, maar moeilijk terug kunnen
keren tot hun innerlijke zelf. Hoewel ze menen alles volgens de rede te
regelen, weten ze nauwelijks wat de rede is en wat haar aard is. Dat kan verbazing
wekken, zegt hij, maar toch is het zo.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De studie van de zeven vrije
kunsten moet daarom helpen de ware ordenende aard van de rede te begrijpen.
Augustinus beseft echter wel dat dit soort studie niet voor iedereen is
weggelegd. Ook langs meer intuïtieve weg kan dat begrip worden verkregen. Hij
neemt zijn moeder Monica, die weinig scholing heeft gehad als voorbeeld. Maar
op zijn minst moet toch de vraag naar de eenheid worden gesteld en de kracht
van de eenheid worden erkend.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In feite komen de vrije kunsten
langs een andere weg tot hetzelfde inzicht. Of je nu de wetenschappen rond de
taal of die rond het getal neemt, uiteindelijk zal blijken dat hun
onderliggende structuur is te herleiden tot getalsverhoudingen.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daarbij is het goed te beseffen
dat het woord <em><span style="color: #ffe599;">ratio,</span></em> dat in het Nederlands vertaald wordt met rede, oorspronkelijk de
betekenis heeft van <em><span style="color: #ffe599;">rekening, berekening</span></em>. Daarvan afgeleid is<em><span style="color: #ffe599;"> ratio</span></em> <em><span style="color: #ffe599;">het
vermogen geworden tot redeneren</span></em>, het instrument om een gedachtegang op te
bouwen en meer bijzonder <em><span style="color: #ffe599;">het vermogen om iets tot getalsverhoudingen terug te
brengen.</span></em></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De rede en het getal<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Meer nog dan het woord, dat in
zekere mate aan materie gebonden is, ziet Augustinus het getal als eeuwig en
goddelijk. Het getal wordt immers niet door tijd en ruimte bepaald. De som van
één plus één blijft altijd en overal twee. Het besef van het getal komt niet
voort uit ons tellen, maar ons tellen wordt mogelijk vanuit dit ingeboren besef
van de getalseenheid. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daarom komt Augustinus tot de
vaststelling dat de rede niets anders is dan een getal en dus een tijdloos en
onsterfelijk karakter heeft. Immers de rede was gisteren niet in hogere mate
waar dan vandaag en ook al zou de wereld instorten is het onmogelijk dat die
rede niet verder zou gelden. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De rede zoekt van nature naar eenheid<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>De rede is dus het in de geest
zeer verborgen beginsel van eenheid. Zij is een dynamisch vermogen dat in alles
naar de zuivere eenheid zoekt. Daarbij onderscheidt zij en weegt zij af in
hoeverre de dingen aan die volmaakte eenheid beantwoorden en in hoeverre ze
opgenomen moeten worden in een nieuwere hogere eenheid. Vandaar haar verbindend
karakter. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Bij haar zoeken zal zij niet
rusten totdat ze de volmaakte eenheid gevonden heeft. Die eenheid zal echter
nooit in de materiële wereld gevonden kunnen worden. Zij zal daar altijd onvolmaakte
afspiegelingen vinden. Alleen wanneer ze al het materiële overstijgt en tot
introspectie komt, zal ze de bron van eenheid kunnen vinden.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">De rede is onsterfelijk en zoekt daarom Gods volmaakte schoonheid<o:p></o:p></span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Het wordt duidelijk dat
Augustinus de rede ziet als het onsterfelijke deel in de mens, het vermogen
waardoor de ziel kan opstijgen van het lagere naar het hogere, van het
sterfelijke naar het onsterfelijke. De introspectie zal ertoe leiden dat de
ziel ook in zichzelf orde en schoonheid weet te ontwikkelen. Alleen dan maakt
ze zichzelf geschikt om Gods schoonheid te aanschouwen. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wanneer de ziel eenmaal iets
heeft waargenomen van die volmaakte goddelijke orde en schoonheid, zal zij op
de plaats waar zij staat minder verontrust zijn door de wederwaardigheden die
haar overkomen. Zij zal weten dat er niets kan gebeuren dat niet bij God is.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span><span style="color: #ffe599;">In Gods orde is elk deel van belang</span></span></b><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span></span><br />
<span>Nu nog wordt de ziel bepaald door
de beperkingen van tijd en ruimte. Daaruit zal zij moeten concluderen dat zij
slechts overzicht heeft over een deel en dat het geheel waarvan zij deel
uitmaakt een grotere waarde heeft. Maar zij zal ook ontdekken dat haar deel in
die orde wonderwel past. Want in Gods orde, zoals Augustinus concludeert is <span style="color: #ffe599;"><em>elk
deel even mooi en volmaakt als het geheel. </em></span></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
</div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-64058438363948257442010-12-30T20:57:00.011+01:002023-12-24T16:48:21.667+01:00Augustinus over God en de Ziel<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In mijn artikel <i><span style="color: #ffe599;">Het leven als reis</span></i> heb ik een poging gewaagd de geestelijke ontwikkeling van Augustinus te beschrijven als een reis. Deze reis heeft vooral de vorm van een inkeer tot zichzelf, tot de diepten van het menselijk bewustzijn. Daarmee wordt duidelijk dat Augustinus God niet zozeer zoekt als een instantie buiten hem, maar als een werkelijkheid van de ziel. Er is bij hem een onmiddellijk verband tussen de ziel en God. Dat roept vragen op, omdat men in onze dagen niet direct warm loopt voor de kennis van de ziel. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;"><strong>De waardering van de ziel</strong></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De ommekeer vanuit de wereld van het zintuiglijke en materiële naar het gebied van het innerlijk bewustzijn, <span style="color: #ffd966;"><em>die andere manier van zien</em></span>, waarover Plotinus spreekt, is nooit vanzelfsprekend geweest. Dat gold in Augustinus dagen en het geldt, misschien in heviger mate, ook voor onze tijd, waarin heel onze aandacht getrokken wordt naar de wereld buiten ons, zodat er voor een inkeer in de ziel weinig plaats is en men zich geleidelijk kan gaan afvragen of voor velen het begrip <span style="color: #ffe599;"><em>ziel</em> </span>nog wel ergens naar verwijst.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In zijn zoektocht naar God beschrijft Augustinus zijn situatie als een toestand waarin het <em>ik</em> leeft buiten zichzelf in<em><span style="color: #ffd966;"> een land van vervreemding</span></em>, terwijl in het diepst van de ziel God aanwezig is, die hem roept om tot zichzelf terug te keren. Deze situatie van vervreemding van het ware zijn betrekt Augustinus niet alleen op zijn eigen situatie, maar ziet hij als exemplarisch voor de menselijke conditie. En de zoektocht naar binnen is de gang die iedere mens heeft te gaan om <span style="color: #ffe599;"><em>tot zichzelf te komen</em>. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Terwijl in onze dagen de werkelijkheid van de ziel een wat marginaal bestaan leidt ten opzichte van wat men de <em><span style="color: #ffe599;">objectieve werkelijkheid</span></em> noemt , ligt dat bij Augustinus net omgekeerd. Omdat de ziel immaterieel is, beschouwt hij haar als de centrale en enige ware werkelijkheid in het menselijk leven. Terwijl iedere materiële werkelijkheid die men nastreeft tijdelijk en vergankelijk is, heeft de ziel tijdloze en onsterfelijke trekken. De ziel vervult een verbindende functie. Aan de ene kant bezielt zij het menselijke leven en van de andere kant ontvangt ze zelf haar bezieling van God. In het tiende boek van zijn Belijdenissen vat hij het als volgt samen: <em><span style="color: #ffd966;">Moge ik U zo zoeken dat mijn ziel kan leven. Want mijn lichaam krijgt leven van mijn ziel en mijn ziel krijgt leven van U.(X,xx,29)</span></em></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Door de ziel te reduceren tot iets marginaals, mist de mens zijn vitale inspiratie. En wanneer eenmaal aan de ziel zijn leven is ontnomen, is wat men <em><span style="color: #ffe599;">de dood van God</span></em> noemt niet ver. Het is daarom de moeite waard die beweging van terugkeer tot zichzelf bij Augustinus verder te volgen om te zien wat voor hem de werkelijkheid van de ziel inhoudt. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De Alleenspraken</strong></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In de herfst van het jaar 386, niet lang nadat hij zijn carrière als leraar in de retorica heeft beëindigd en zich tot <em>de ware filosofie</em> heeft bekeerd, wijdt Augustinus zich nadrukkelijk aan het onderzoek van de ziel. Hij doet dat op een zeer persoonlijke manier in een geschrift dat hij <em><span style="color: #ffd966;">Soliloquia</span></em> doopt, dat wil zeggen <span style="color: #ffe599;"><i>Alleenspraken.</i></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De vorm van het geschrift is van belang, omdat het als een dialoog is geschreven, maar een dialoog die in hemzelf en met zichzelf plaatsvindt. De dialoog is de klassieke filosofische vorm om vragenderwijs tot inzicht in de waarheid te komen. In de <i><span style="color: #ffe599;">Alleenspraken</span></i> echter stelt Augustinus zichzelf op een analytische manier vragen en dwingt zichzelf tot een antwoord. Het aparte van de dialoogvorm is dat het hier niet alleen gaat om het informatieve doel, dat wil zeggen aantonen dat de ziel onsterfelijk is en dus een goddelijke en tijdloze oorsprong heeft. Het gaat hier ook om de weg die naar het doel leidt. De weg is het moeizame over en weer van vraag en antwoord, de therapeutische worsteling in zichzelf om oude stellingen op te geven en tot een ruimer inzicht te komen, een weg die als het ware de lezer oproept die beweging mee te maken.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dit gesprek met zichzelf gebruikt Augustinus hier niet alleen als een puur literaire vorm. Het heeft ook een inhoudelijke kant. Het toont aan dat de mens als persoon in de grond niet <span style="color: #ffe599;"><em>ongedeeld</em> </span>is, niet alléén bestaat, aangezien er in hem twee instanties zijn die met elkaar kunnen communiceren. Dit tweegesprek is dus geen verkapte monoloog, maar een verslag van een ontmoeting van het <em><span style="color: #ffe599;">ik</span> </em>met een dieper <i><span style="color: #ffe599;">zelf</span>.</i></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Augustinus zegt in eerste instantie niet te weten wie in deze dialoog tot hem spreekt, of hij het zelf is of een ander, of het antwoord van binnenuit komt of van buiten. Hij noemt zijn innerlijke gespreksgenoot <span style="color: #ffd966;"><em>Ratio</em></span>, welke term ik met enige tegenzin met het woord <em><span style="color: #ffe599;">Rede</span></em> vertaal. Die aanduiding is in zoverre terecht dat het aantoont, dat dit diepere zelf in de ziel te beredeneren is en niet totaal tot het gebied van het irrationele behoort. Maar aan de andere kant is het hedendaagse begrip <span style="color: #ffe599;"><em>ratio</em> </span>of<em> <span style="color: #ffe599;">rede</span></em> een te onpersoonlijk, te koel en ook te smal begrip geworden om deze innerlijke werkelijkheid van de ziel, die zowel hoofd als hart betreft weer te geven. De Augustijnse <span style="color: #ffe599;"><em>Ratio</em> </span>heeft hier veel meer de trekken van de <em><span style="color: #ffe599;">Logos</span></em>, het <i><span style="color: #ffe599;">Innerlijke Woord</span></i>, van wat Augustinus elders de <i><span style="color: #ffe599;">Innerlijke Leermeester </span></i>noemt.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Individualiteit en universaliteit van de ziel.</strong></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In de Alleenspraken is Augustinus volgens zijn eigen woorden op zoek naar zichzelf en naar wat voor hem het goede is. Daarmee voegt hij zich in de traditie van de klassieke filosofie, waarin het <span style="color: #ffe599;"><em>Ken uzelf</em> </span>als hoogste doel wordt nagestreefd. Wie zichzelf kent, kent immers, volgens de woorden van Plotinus, ook zijn oorsprong. Dat bevestigt dat er voor Augustinus, die in deze traditie denkt, een nauw verband bestaat tussen de ziel en zijn goddelijke oorsprong. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Aan het begin van de dialoog stelt Rede aan Augustinus de vraag wat hij, kort gezegd, wil leren kennen. Zijn antwoord is: <span style="color: #ffe599;"><em><span style="color: #ffd966;">God en de ziel</span></em>.</span> En wanneer Rede aandringt :<span style="color: #ffe599;"> <span style="color: #ffd966;"><em>Niets meer?,</em></span></span> antwoordt Augustinus: <span style="color: #ffe599;"><em>Helemaal niets</em></span>. Dit exclusieve antwoord roept de vraag op of deze gerichtheid op de ziel niet de gerichtheid op anderen en op de wereld in de weg staat of uitsluit. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dat het op zoek zijn naar zichzelf niets te maken heeft met egocentrisme of individualisme blijkt uit het vervolg van de dialoog. Wanneer Rede aan Augustinus de vraag stelt: <span style="color: #ffe599;"><span style="color: #ffd966;"><em>Houd je dan niet van je vrienden?</em></span> </span>antwoordt hij: <span style="color: #ffe599;"><em><span style="color: #ffd966;">Hoe </span><span style="color: #ffd966;">kan ik niet van ze houden, als ik van de ziel houd?.</span></em> </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wat kan deze uitweiding over God en de ziel nu opleveren voor de hedendaagse spiritualiteit? Het probeert duidelijk te maken dat Augustinus de weg naar de innerlijkheid niet ziet als een concentratie op de eigen individuele ziel. Zijn zoektocht is er juist op gericht los te komen van de beperkingen van het individuele, exclusieve denken en door te dringen tot de ziel als universeel gegeven in de mens. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Voor Augustinus leidt de exclusieve betrokkenheid op de materiële wereld noodzakelijkerwijze tot onderscheid en verdeeldheid, waardoor de menselijke contacten worden geblokkeerd, terwijl de betrokkenheid op de immateriële wereld van de ziel een basis vormt voor eenheid en communicatie. Vanuit deze ervaring van de ‘universele ziel’ als een gemeenschappelijke realiteit wordt het mogelijk dat het kennen van zichzelf ook kennen van de ander betekent, dat je wat je in jezelf lief hebt ook in de ander lief hebt, en omgekeerd.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>God en de Ratio </strong></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Welke eigenschap van de ziel maakt haar zo universeel? Augustinus wijst hier op de menselijke <i><span style="color: #ffe599;">Ratio</span></i> of <i><span style="color: #ffe599;">Rede</span></i> als het middel om elkaar te verstaan en tot kennis te komen. Het is ook hét middel om individueel ingenomen stellingen te herzien. De Rede heeft ingeboren noties en criteria die universeel zijn. Deze noties zijn werkelijkheden van de geest, die niet vanuit de zintuiglijke en materiële wereld afkomstig zijn en daarom wijzen op het tijdloze en door God geïnspireerde karakter van de ziel.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De nadruk die hij legt op de Rede geeft aan dat de kennis van God en de ziel absoluut niet irrationeel is. Wanneer religieuze kennis als irrationeel wordt bestempeld, dan is dat vanuit de huidige opvatting van de ratio, die alleen die kennis geldig vindt, die wordt bewezen volgens het natuurwetenschappelijke model. Alle andere kennis is dan geloof of bijgeloof.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het model van de Rede bij Augustinus is echter ruimer. De Rede sluit ook die universele, intersubjectieve kennis van de ziel in, die door introspectie wordt verkregen. Deze kennis opent de gemeenschappelijke weg naar God als oorsprong en bestemming van de menselijke ziel. De hedendaagse <i><span style="color: #ffe599;">ratio</span></i> is gereduceerd, tot een statisch en mechanisch instrument. Ze heeft haar dynamiek verloren, doordat ze is losgesneden van haar oorsprong en bijgevolg is ze op weg naar een onduidelijke toekomst.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Bij Augustinus vindt er een identificatie plaats tussen de universele <span style="color: #ffe599;"><i>Rede</i></span> en de universele <span style="color: #ffe599;">Logos</span>, die zich </span><span face=""verdana" , sans-serif">onder anderen</span><span face=""verdana" , sans-serif"> in de persoon van Jezus Christus heeft gemanifesteerd. Voor hem is alle openbaring in de constante werking van de <span style="color: #ffe599;"><i>Logos</i></span> gelegen, in dat innerlijke scheppende en goddelijke <i><span style="color: #ffe599;">Woord</span></i> dat iedere mens verlicht.</span></span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-18396416145928906582010-09-13T17:45:00.002+02:002023-12-24T16:49:12.714+01:00Augustinus en Thuiskomen (vervolg)<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Eros en Logos</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik had het over de bepalende rol van de Eros bij het thuiskomen. Maar de Eros is nauw verbonden met de Logos. Als de Eros de oerdrang is die ons drijft, dan is de Logos het oerweten in ons. Als ik probeer duidelijk te maken wat ik weet over het archetype van het thuiskomen dan ga ik toch allereerst uit van dit innerlijke weten, van de Logos in mij, die door Augustinus wordt gezien als magister interior, als <i>innerlijke leermeester</i>. Dat wil niet zeggen dat ik niets over dit onderwerp zou hoeven te lezen of te bestuderen, maar wel dat ik dit alles slechts kan toetsen aan mijn innerlijke kennis en ervaring. De Logos is het scheppende en ordenende beginsel in al wat bestaat. Of we ons daarvan bewust zijn of niet, wij maken daar deel van uit. In de traditie spreekt men van de Logos Spermatikos, Het zaad van de Logos dat in ieder mens is ingeboren en dat tot ontwikkeling moet komen. Daarom kun je Logos niet identiek verklaren met wat wij Ratio noemen. De Ratio is een statisch beginsel, terwijl de Logos, zoals de Eros, dynamisch is en ons noodzakelijkerwijze drijft tot ontwikkeling en groei, tot de expressie van wat nog niet is uitgesproken en gezegd moet worden. Zowel de Logos als de Eros werken in ieder schepsel samen om het tot voltooiing en voleinding te brengen, tot thuiskomen dus.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Eros en transcendentie</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
In het platonische denken is Eros het verlangen, dat vereniging wil. Niet een tijdelijke en partiële, maar een totale vereniging. De Eros overstijgt, transcendeert iedere gedeeltelijke vervulling. Als kind van Poros en Penia, geboren uit Vervulling en Gemis, wil het met niets anders genoegen nemen dan met absolute vervulling en al zijn streven is daarop gericht.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Onze reële situatie is echter die van gemis, onvervuldheid en voorzover we enige vervulling bereiken is het gemengd met het besef dat het slechts ten dele is en dat we gevangen zitten in een veelheid van verlangens. Vandaar de onrust van ons zoeken dat zich beweegt van het ene doel naar het andere en die door Augustinus zo diepgaand is beschreven. In deze wereld van veelheid kan aan die onrust geen einde komen, of we zouden moeten berusten in een gedeeltelijke vervulling, maar dat zou een bedrieglijke rust zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De dood als vervulling van de Eros</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wat ons enigszins gerust zou kunnen stellen is het uitzicht op een uiteindelijke rust in de volheid van het zijn, in het besef dat de dood geen afbreking is van ons leven, maar een voltooiing. Het lijkt misschien een schrale troost de vervulling van het bestaan uit te stellen tot aan de dood, maar wanneer je jezelf dit uitzicht ontzegt, ontzeg je jezelf ook de geruststelling die dit perspectief biedt.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Zoals ik al eerder betoogde is het wezen van de Eros op de vervulling in de dood gericht. Maar ik heb de indruk dat velen dit perspectief als een illusie afwijzen uit een misplaatst soort moed of vastberadenheid om zich niet in dit soort vage noties te wagen. Liever klampen ze zich vast aan deze materiële wereld, de fysische constellatie die ons gegeven is. Maar misschien is het ook verborgen angst om de ons bekende werkelijkheid los te laten, om de greep van de logische Rede in te ruilen voor een werkelijkheid waar het Hart van spreekt. Het Hart, de Eros, spreekt namelijk van ‘thuiskomen’. De Ratio spreekt van: hierna is het afgelopen, de rest is illusie.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Thuiskomen, illusie of werkelijkheid?</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik heb de vaststelling dat voor ons de dood een absoluut einde betekent altijd een hard oordeel gevonden. Het is een aanname en ik heb nooit goed begrepen op welke gronden zo’n stellig oordeel geveld kan worden. Het is begrijpelijk wanneer iemand zich tot agnost bekent, aangezien we weinig weten over wat er na de dood met ons geschiedt en we daarover ook weinig kunnen zeggen. Maar de flinkheid waarmee mensen zich atheïsten noemen en zich tot uur en feit willen beperken doet me eng aan. Alsof diep in hun ziel niets deze tijdelijkheid overstijgt en beroep doet op een wereld die blijft.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Misschien is hun argument dit leven hier en nu volledig te bevestigen. Het is immers kort en voor je het weet is het weer voorbij. Waarom je dan laten afleiden en bedwelmen met de illusie van een ander leven, buiten deze tijd?</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik schaar mij achter Kavafis wanneer het er om gaat het leven hier volledig te smaken, maar dat neemt niet weg dat ik daarbij juist het tijdelijke en voorbijgaande karakter van wat het leven heeft te bieden niet kan ontkennen. Voor mij wijst al wat ik smaak naar iets transcendents, wat dit tijdelijke overstijgt.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Want wat is het geval, wanneer je de zaken omdraait: wat blijkt er in dit tijdelijke leven niet veel een illusie, wanneer we ons er geheel toe zouden beperken? Immers al wat stoffelijk is blijkt aan vergankelijkheid onderhevig en zal de ‘tand de tijds’ niet doorstaan. Maar ook op het intermenselijke vlak vindt er een voortdurende cirkelgang plaats van opbouwen en afbreken. Wat is de hoop van de carrièrebouwers? Wat de ene generatie opbouwt wordt door de volgende systematisch weer afgebroken. Wat is er meer illusoir dan het geloof in de vooruitgang? Zeker, er is een zekere evolutie.Maar overal waar de wereld is ‘gemaakt’ wordt ze er niet simpeler op of gelukkiger, integendeel.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Dit alles kan pessimistisch klinken in de oren van de overtuigde bevestigers van het leven. Toch is mijn visie niet ingegeven door pessimisme of gebrek aan levenslust, maar eerder door een zorg voor wat blijvend is en zich aan de tand des tijds onttrekt. Daarvoor moeten we wel heel de stoffelijke en fysische wereld, alle maatschappelijke constructies verlaten en ons naar ons innerlijke bewustzijn keren. Als er iets de tijd overstijgt moet het zich in ons bewustzijn bevinden. Daar waar we de ervaringen in de tijd samennemen in ons geheugen en daar bewaren. Dat bewustzijn van ons door-het-leven-gaan en zich in ons geheugen heeft geconcentreerd, dat zijn wij werkelijk, dat is onze identiteit. Dat is wat overblijft als we door de verschillende levensfasen zijn heengegaan.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wat is in dit perspectief illusie, wat werkelijkheid? Niet alles wat we ons verbeelden is illusie. Bepaalde werkelijkheden kun je alleen maar in beelden uitdrukken en begrijpen, omdat ze aan de grens liggen van ons bestaan. Thuiskomen is zo’n werkelijkheid.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Thuiskomen uit den vreemde</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
In deze wereld ben je ‘in den vreemde’ voorzover je gevangen bent in het materiële en het vergankelijke en je daarmee vereenzelvigt. Wanneer je dan spreekt over ‘thuiskomen’, heb je het over een andere wereld, een wereld die niet elders is, maar een die diep in ons aanwezig is, maar moeilijk bereikbaar. Misschien blijft die wereld voor veel mensen in dit leven wel altijd onbewust en daardoor onbeleefbaar, zodat hun sterven samenvalt met thuiskomen. Dan is het hiernamaals een tot dieper bewustzijn komen en die verborgen wereld waaruit men is voortgekomen als nieuw betreden.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Dat zal een openbaring zijn voor hen die geen troost verwachtten of wilden verwachten. Maar ook voor hen die iets van dit ‘thuis’ meenden te weten zal het iets zijn wat hun begrip te boven gaat.Toch moet ons dat niet verhinderen om erover te spreken. Dat kan niet anders dan in beelden en aangepaste begrippen. Maar we moeten ons in dit leven een zekere schoonheid en troost verschaffen om het spoor naar de wereld waar we thuiskomen niet kwijt te raken.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Thuiskomen als tot zichzelf komen</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wanneer Augustinus spreekt van thuiskomen in de haven van het gelukkige leven is hij geïnspireerd door Plotinus, die in Enneaden 1:6.8., in de verhandeling over de Schoonheid, spreekt over de terugkeer naar het Vaderland, het land waar we vandaan komen en waar de Vader is. Maar in tegenstelling tot Augustinus, die het beeld van het schip kiest als middel tot terugkeer naar de thuishaven, wijst Plotinus bij deze terugreis ieder vervoermiddel van de hand. De reis gaat niet te voet, niet met paard en wagen, niet per schip. We moeten niet naar enig uitwendig vervoermiddel uitzien, maar onze ogen sluiten en tot een andere vorm van zien komen. De weg is de weg van inkeer tot jezelf.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wanneer het thuiskomen een tot jezelf komen is, dan gaat het dus om een inkeer in jezelf en tot een zekere verdieping. Het ‘ik’, dat uithuizig is geweest, keert terug naar zijn basis en wordt zich bewust van wat het in oorsprong en wezen is. Het blijkt dan een misvatting dat het ‘ik’, of liever het ‘zelf’ een leegte is, een tabula rasa, dat alleen maar indrukken van buiten zou opvangen. Ons bewustzijn’ heeft zelf innerlijke structuren, waarmee het alles wat van buiten komt ontvangt.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wanneer het ik tot zichzelf komt, ontdekt het dat het creatief is en zin kan geven aan wat het overkomt, dat het feiten en gebeurtenissen kan overstijgen en niet geheel onderdeel is van wat de buitenwereld dicteert. Het ik treedt binnen in een geestelijke wereld van een geheel andere orde, die niet onderworpen is aan tijd en ruimte. Het vindt in het bewustzijn ideeën, die daar ingeprent zijn en die ons het besef geven wat geluk is, wat waar, wat schoon, wat goed is. Het zijn weliswaar geen kant en klare noties, maar archetypen, aan de hand waarvan we ons kunnen laten leiden en met anderen kunnen communiceren. Het zelf is dus een bron van betekenisgeving, maar niet vrijelijk en willekeurig. Het weet zichzelf ingebed en verbonden met een diepere laag, die collectief is, en op grond waarvan we zin kunnen vinden en verlenen.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Ontroering als vorm van thuiskomen</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het zelf heeft een notie van wat thuis is. Wanneer we vaststellen dat ‘beauty is in the eye of the beholder’, dan willen we daarmee zeggen dat schoonheid geen objectief gegeven is, geen fysisch feit, maar een subjectief gegeven. Dat wil zeggen dat deze kwalificatie vanuit ons bewustzijn aan iets wordt toegekend, weliswaar op grond van een aantal objectief verifieerbare eigenschappen, maar wanneer we iets ‘schoon’ of ‘mooi’ te noemen, veronderstelt dat een link, een terugkoppeling tot ons innerlijk bewustzijn, daar waar we worden ontroerd.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Een schilderij, een boek, mag allerlei kwaliteiten hebben, maar we noemen het pas ‘mooi’ als we er iets in hebben herkend van wat in ons diepste bewustzijn, weliswaar onuitgesproken, aan besef van schoonheid leeft. Vandaar dat we vreugde en ontroering tegelijk ervaren, wanneer we het onuitgesprokene verwezenlijkt zien.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Hier ligt voor mij ook de link tussen schoonheid en troost. Onze droefheid om alles wat in ons bewustzijn verborgen ligt en tot uiting wil komen, maar geen vorm kan vinden zet zich om in vreugde en ontroering, wanneer we iets of iemand zien waarin dit gerealiseerd wordt. Ik denk dat dit vergelijkenderwijs geldt voor onze innerlijke noties van perfectie, waarheid, goedheid enz. Al die momenten van ontroering, wanneer ik geconfronteerd wordt met iets moois, waars, goeds of perfects, zijn voor mij vormen van thuiskomen, van komen tot jezelf.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wanneer ik deze vorm van ontroering zou moeten beschrijven, dan is het alsof een innerlijke snaar wordt geraakt en gaat trillen en die niet alleen de klank geeft van dít goede of schone of ware waarmee ik wordt geconfronteerd, maar ook het besef van hét goede, schone en ware, waar ik op een of andere verborgen manier weet van blijk te hebben en waarop mijn bestaan gericht is. Daarom gaat thuiskomen vaak met tranen gepaard.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Thuis is niet ver weg</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik wil de indruk vermijden dat ik het over een heel andere wereld heb, wanneer ik spreek over thuiskomen. Mijn geloof in de transcendentie van het bewustzijn heeft niets te maken met wat men wel ‘Weltverneinung’ noemt of zelfs wereldverachting. Ik probeer me niet buiten de tijd te stellen, maar probeer in dit tijdelijke en plaatselijke gebeuren een eeuwige werkelijkheid te herkennen. Zoals ik al aangaf: een boek is voor mij goed niet in zoverre het een eigen wereld schept, maar in zoverre het in mij die snaar weet te raken van het ingeboren heimwee, dat collectief is en boven tijd en ruimte uitstijgt.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Deze zienswijze is ten nauwste verwant met de platonische. Ik weet het. En ik ben me ervan bewust dat ik daar voor het eerst mijn inspiratie gevonden heb. Ik weet dat men het Platonisme verwijt een ideeënwereld te hebben gecreëerd, die als het ware los zou staan van deze aardse werkelijkheid. Ik denk dat het een misinterpretatie is van het Platonisme. Waar het om gaat is niet je los te maken van deze wereld, maar er doorheen te zien, een perspectief te ontdekken dat uitzicht biedt. Daarmee opent deze wereld zich naar wat we ‘thuis’ noemen. Misschien is het wel een grotere miskenning van deze wereld om haar als een gesloten werkelijkheid te beschouwen.</span></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-92034790220971644112009-12-30T16:04:00.012+01:002023-12-24T16:56:52.761+01:00Augustinus en de Filosofie<div style="text-align: center;">
<span style="color: #ffe599; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: x-large;"></span><br /><br />
<span style="color: #ffe599; font-family: "georgia" , "times new roman" , serif; font-size: x-large;"></span><br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<span style="font-family: georgia;">Ik vraag me af wat van Augustinus' gedachtegoed nog steeds kan boeien en een uitgangspunt zou kunnen zijn van een hedendaagse spiritualiteit. Ik wil daarin teruggaan gaan naar de bronnen van zijn inspiratie, naar wat hem vanaf het begin van zijn leven heeft geboeid en wat hij nooit heeft prijsgegeven. Mijn invalshoek daarbij is om een universele basis te vinden waarop zijn spiritualiteit is gebouwd. Daarbij zoek ik naar een algemeen menselijk vertrekpunt, dat nog niet kerkelijk of theologisch is ingevuld. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ik meen dat te vinden in zijn filosofie, zijn voortdurend en hartstochtelijk zoeken naar de wijsheid.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Waarom zijn filosofie?</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Hoewel ik weet dat bij Augustinus filosofie en theologie nauw verweven zijn, vind ik het toch de moeite waard eens de nadruk leggen op de filosofische kant van zijn werk,die lang onderbelicht is gebleven. Want zijn theologie hangt in de lucht als we zijn filosofische uitgangspunten daar niet bij betrekken en hem niet plaatsen in de filosofie van zijn tijd. Dat is nodig, want de filosofie, waarvoor Augustinus naar zijn eigen woorden in liefde ontbrandde, gaat over iets anders, iets veel praktischer dan de theoretische vorm waarin ze in deze tijd is gegoten en ook in het kerkelijke denken functioneerde. Zij was daar immers de <span style="color: #ffe599;"><em>ancilla theologiae</em>, <em>de dienares van de theologie</em></span>, die de geopenbaarde waarheid theoretisch moest onderbouwen, maar weinig eigen inbreng had.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Wanneer Augustinus op 18 jarige leeftijd met de filosofie kennismaakt door het lezen van een dialoog van Cicero, heeft ze voor hem de oorspronkelijke betekenis van <i><span style="color: #ffe599;">liefde voor de wijsheid</span></i>. Wijsheid is in deze traditie geen leer of systeem, maar iets heel praktisch: het is een manier van leven. Het zoeken naar wijsheid hangt samen met het zoeken naar geluk, naar de grond van het bestaan, naar de vervulling, die dat verlangen kan bevredigen. Die grond van het bestaan wordt gezien als het goddelijke princiep, waardoor alles is geordend en in stand wordt gehouden. Het wordt in het Grieks Logos genoemd. Later zal ik nog op dit centrale begrip terugkomen.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Die dialoog van Cicero, die Hortensius heet en die gedeeltelijk is verloren gegaan, bevat een aansporing tot het beoefenen van de filosofie. Het is in feite een weerlegging van de mening van een zekere Hortensius, dat de filosofie geen maatschappelijk nut zou hebben en niet zou bijdragen tot het menselijk geluk. Voor Augustinus betrekt deze filosofie zich onmiddellijk op de praktijk van het leven zelf, want het betreft juist dat zoeken van het geluk en van een juiste levenswijze om dat geluk te bereiken. Het is de oorsprong van die ascetische trek in hem. </span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="text-align: justify;">Die filosofie houdt namelijk eisen in die aan het leven van degene die haar beoefent gesteld worden. Ze vereist een zekere ascese van de oppervlakkige zintuiglijke genietingen om het genieten van dat geestelijk doel voor ogen te houden. Deze vorm van filosofie is dus iets anders dan het aanhangen van een of andere denkrichting. Wie filosoof is in deze zin is geen wetenschapper of aanhanger van een leer, maar iemand die zijn leven zo probeert in te richten dat hij of zij beantwoordt aan die wijsheid als hoogste doel. En daarom is iedereen die de wijsheid met alle middelen zoekt filosoof.</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>De filosofie heeft voor Augustinus een religieuze dimensie</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Wanneer Augustinus, meer dan vijfentwintig jaar later, zijn Belijdenissen schrijft, stelt hij vast dat door deze eerste ontmoeting met de filosofie tevens zijn religieuze ontwikkeling in gang is gezet. In het derde boek legt hij daarvan getuigenis af. Zie de volgende citaten:</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><em style="color: #ffe599;">Dat boek veranderde mijn gevoelens. Het veranderde mijn gebeden, Heer, om bij U zelf te zijn. Het veranderde mijn wensen en verlangens. Ik zag plotseling de leegheid in van iedere ijdele verwachting en ik verlangde naar de onsterfelijke wijsheid met een ongelofelijke hartstocht. Ik begon op te staan om terug te gaan naar U</em><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">(Belijdenissen III,iv( 7)</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><em>Wat me zo aansprak in deze aansporing tot de filosofie was het advies om niet een of andere leer of systeem, maar de wijsheid zelf, in welke vorm dan ook te beminnen en te zoeken, te achterhalen en vast te houden en krachtig te omhelzen.</em></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">(Belijdenissen III, iv (8))</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em></em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em>Hoe brandde ik, mijn God, hoe brandde ik van verlangen om de aardse dingen te verlaten en naar u terug te vliegen. En ik wist niet wat u met mij deed. Want bij U is wijsheid (Job 12,13,16). Liefde voor de wijsheid is de betekenis van het Griekse woord philosophia. </em></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><em>(</em>Belijdenissen III,iv(8))</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het is goed je rekenschap te geven van het feit dat de Belijdenissen 25 jaar na die eerste ontmoeting met de filosofie geschreven zijn. Het spreekt vanzelf dat de ervaringen van de 18 jarige student niet dezelfde zijn als die van de 46 jarige bisschop. De Belijdenissen willen dan ook niet een puur autobiografisch beeld geven, maar zijn allereerst bedoeld als een stichtend getuigenis van zijn geestelijke ommekeer. Het spreekt daarom vanzelf dat hij 25 jaar later als bisschop en kerkleider voor zijn lezers juist die feiten aanhaalt, die richting gaven aan die ommekeer. De geciteerde teksten geven dan met terugwerkende kracht een uitgesproken religieuze en christelijke duiding aan de ervaringen van zijn jeugd.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>De verbinding tussen filosofie en christendom</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Vanuit deze interpreterende terugblik lees ik dan ook het volgende: </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em></em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em>Slechts één ding temperde enigszins mijn intense enthousiasme: dat de naam van Christus niet in dat boek voorkwam, de naam, Heer, die uw barmhartigheid uitdrukt, de naam van mijn Redder, uw Zoon, die mijn tere kinderhart vroom met de moedermelk had ingedronken en daar diep was blijven hangen. Ieder boek, waarin deze naam niet voorkwam, hoe stijlvol en waarachtig ook, kon me niet geheel boeien.</em></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">(Belijdenissen III, iv (8))</span><br />
<br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zo los gezien is deze opvatting voor een 18 jarige nogal verrassend te noemen, maar in het geheel van de Belijdenissen leidt dit voorbehoud in feite de jarenlange zoektocht van Augustinus in naar de verbinding tussen filosofie en christendom. Aan de ene kant is er de ontdekking van de wijsheid als hoogste na te streven doel en aan de andere kant het beeld van Christus dat hem van jongs af aan is ingeprent en bijgebleven. Op een of andere manier moeten deze twee gegevens met elkaar verbonden en geïntegreerd worden.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Aanvankelijk lukt die verbinding niet. De jonge Augustinus verdiept zich in de heilige schrift. Maar de inhoud en de stijl ervan vallen tegen, als hij ze vergelijkt met wat Cicero te bieden heeft:</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em></em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em>Die bijbelse geschriften leken mij minderwaardig, wanneer je hen vergeleek met de waardigheid van Cicero. Mijn trots schuwde hun simpelheid en mijn blik drong niet binnen in hun diepere inhoud.</em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">(Belijdenissen III, v (9))</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Pas veel later, als hij na veel omzwervingen in aanraking komt met christenen in Milaan die sterk door neoplatoonse geschriften, met name van Plotinus, zijn beïnvloed, ziet hij de mogelijkheid van die verbinding. Hij leert de heilige schrift geestelijk te verstaan als het verslag van innerlijke gebeurtenissen en ontdekt dat het streven naar wijsheid niet strijdig is met het christelijk geloof. Integendeel: Christus, het goddelijke Woord, de goddelijke Logos is de Wijsheid naar wie hij op zoek is.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="text-align: justify;">Daarbij sluit hij aan bij een opvatting in de kerk van de eerste eeuwen, die zich vooral via de Alexandrijnse kerkvaders had verbreid. Een belangrijk deel van de christelijke traditie beschouwde het christendom als een filosofie. Niet als een filosofie naast de andere, maar als de filosofie, de ware manier van leven. Voor hen zagen de Griekse filosofen slechts een gedeelte van de Logos, terwijl zij als christenen zich richtten op de Logos zelf, die zich in Jezus Christus had gemanifesteerd. (Zie de proloog van het Johannesevangelie).</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Het verband tussen Christus en de Wijsheid</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Die vereenzelviging van Christus met de Wijsheid, de goddelijke Logos veronderstelt dat de visie van Augustinus op zowel de Christus als op de Wijsheid in de loop van zijn leven in beide richtingen is verbreed. Zijn visie op de wijsheid is verruimd, wanneer hij in de schrift Gods Wijsheid leert verstaan als Gods scheppende kracht. Maar ook zijn beeld van de Christus krijgt een ruimere dimensie. Zijn aandacht richt zich niet meer alleen op het historische beeld van de Christus, maar hij ziet hem ook in zijn kosmische hoedanigheid, als de scheppende Logos en Wijsheid in ieder mens en in al wat leeft. Op het belang van dit inzicht voor zijn spiritualiteit wil ik later nog terugkomen.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Over de Eros</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Alvorens in te gaan op deze verbinding van filosofie en christelijk geloof, wil ik eerst nog terug naar dat allereerste begin, waarin Augustinus als adolescent verliefd wordt op de wijsheid, naar dat allereerste vuur dat direct al religieus is geladen:</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><em style="color: #ffe599; text-align: justify;">Hoe brandde ik, mijn God, hoe brandde ik van verlangen om de aardse dingen te verlaten en naar U terug te vliegen. En ik wist niet wat U met mij deed.</em><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599; text-align: justify;"> (Belijdenissen III,8)</span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">De vaststelling dat Christus de Logos en de Wijsheid is heeft weinig zeggingskracht, als ze niet eerst is doorleefd en vlees en bloed is geworden. Het antwoord op de existentiële vraag naar de Logos van alles, krijgt pas zijn betekenis als eerst de vraag zelf voldoende grondig gesteld is en naar het antwoord is gezocht. De levensloop van Augustinus is het duidelijke bewijs dat je soms lang om het antwoord op die vraag moet worstelen. Vandaar dat ik wil teruggaan naar die allereerste vraag, die bij hem de basis is van al wat volgt. Het is het existentiële verlangen, dat in het Grieks Eros wordt genoemd.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Wat zich in de jonge Augustinus in eerste instantie openbaart is de liefde, het verlangen in zijn meest elementaire vorm. Het is een verlangen, dat nog niet is ingevuld en nog geen duidelijke inhoud heeft, maar zich wel bewust is dat geen enkel tijdelijk doel het geheel zal kunnen vervullen. Dit verlangen kun je transcendent noemen, want het zoekt de volkomen vervulling en overstijgt, transcendeert daarom al de tijdelijke en vergankelijke doelen. Dit verlangen blijft heel zijn leven de motor van zijn filosofie.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Primaat van het verlangen</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Het verlangen naar wijsheid en geluk is een universeel gegeven. Het inspireert tot een filosofische instelling, die niet puur intellectualistisch is. Met de term verlangen is reeds de basis van deze filosofische houding gegeven. Het gaat in eerste instantie niet om een beweging van het verstand, maar van het hart. Vóór het primaat van het ik denk, het cogito, is er bij Augustinus die van het ik verlang. Dat wil zeggen dat het denken altijd in functie staat van het verlangen en dat het verlangen om te kennen steeds gericht is op het beminnen van wat gekend wordt. Dat sluit het denken niet uit, maar het gaat hier om een verbrede rede: het denken van het hart. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Eros in de klassieke filosofie</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Zoals ik al vermeldde is de filosofie, die Augustinus aanhangt niet nieuw en origineel. Augustinus staat met zijn opvatting over het verlangen binnen de antieke filosofie. Hij herneemt de eeuwenoude vragen en thema's van de antieke, met name de Platoonse filosofie en probeert ze opnieuw vorm te geven. Ook daar is de centrale drijfveer de liefde, het menselijke verlangen, de Eros. Volgens Plato heeft de liefde, de Eros een dubbel karakter. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In Plato's Symposium vertelt Socrates over de mythologische afkomst van Eros. Hij is het kind van Poros en Penia, van Rijkdom en Armoede. Hij is verwekt in de godenhemel tijdens een feest bij de geboorte van Afrodite. Wanneer de god Poros, dronken van de nectar in de tuin van Zeus ligt te slapen, legt de bedelares Penia uit pure armoede zich bij hem neer en uit hun vereniging wordt Eros, de liefde, geboren. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Door zijn afkomst staat Eros midden tussen het goddelijke en het menselijke in. Aan de ene kant moet Eros leven in armoede en gemis, aan de andere kant heeft hij weet van zijn goddelijke oorsprong. En omdat hij de goddelijke volheid op een of andere manier kent, verlangt hij er onophoudelijk naar.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Het verlangen als menselijk gemis</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dit dubbele karakter van de liefde en het verlangen speelt, zij het op een heel eigen wijze, in de filosofie van Augustinus een centrale rol. Hij varieert op ontelbare manieren op het verlangen als menselijk gemis, omdat het verlangen in zich een zeker weten heeft van zijn vervulling. En door het verlangen te koesteren wordt de vervulling naderbij gehaald.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>In het verlangen is een zeker weten</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">In de filosofie van Augustinus is de menselijke ziel van geboorte geen onbeschreven blad papier. Ze heeft een ingeboren besef van haar bestemming, omdat ze naar tijdloos en blijvend geluk verlangt. Wat ze zoekt moet van den beginne als een soort stempel, een oningevulde vorm, in haar aanwezig zijn, want je zoekt niet, als je niet op een of andere manier weet wat je zoekt. Voor Augustinus is dat het bewijs dat de ziel van goddelijke oorsprong is en een onsterfelijke bestemming heeft. Je zou het Augustinus' godsbewijs kunnen noemen. Het is geen bewijs op logische gronden, maar een vanuit het negatieve, vanuit het verlangen van het hart, dat intuïtief van zijn vervulling weet. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Het verlangen als heimwee</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dat Augustinus op 18 jarige leeftijd door de filosofie aangespoord, al het aardse als leeg ervaart en wil terugvliegen naar God, wijst erop dat hij God ervaart als oorsprong, waarnaar moet worden teruggekeerd. Daarom is het verlangen ook gekleurd met heimwee. Het leven wordt gezien als een terugkeer vanuit een wereld van verdeeldheid en verstrooiing naar een verloren eenheid. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daarin sluit hij aan bij de filosofie van Plotinus, die alles wat is opvat als voortvloeiend uit het Ene en bestemd om daartoe terug te keren. Daarnaast identificeert hij zich op andere plaatsen met het bijbelse beeld van de verloren zoon, die zich in een vreemd land bevindt, ver afgedwaald van het vaderhuis en zich het ware voedsel herinnert, terwijl hij mee-eet met de varkens.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Is Augustinus filosofie van de Logos nog steeds actueel?</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Er zijn vanuit onze tijd wel enige vragen te stellen bij de bovengeschetste filosofie van Augustinus. Wat men tegen Augustinus en daarmee ook zijn Platonische filosofie zou kunnen inbrengen, is dat hij zo recht op zijn doel afgaat, dat alle aardse doelen overbodig en betekenisloos lijken te worden. Uit zijn verzuchting:Hoe brandde ik van verlangen om de aardse dingen te verlaten en naar U terug te vliegen, moet je concluderen dat er bij hem een zekere haast is te bespeuren om vanuit een bestaan vol ijdele verwachtingen zo snel mogelijk terug te keren naar een oorspronkelijke, meer werkelijk bestaan. </span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ook zijn bekentenis Laat heb ik U lief gekregen wijst er op hoezeer en hoelang hij zich afgedwaald voelde van het eigenlijke leven:</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
<span style="color: #ffe599;"><em>Laat heb ik U lief gekregen, </em><br />
<em>Schoonheid zo oud en zo nieuw,</em><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>laat heb ik U lief gekregen! </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>En zie, U was in mij, </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>en ik was in de wereld buiten mij en zocht U daar. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>En in mijn ongevormdheid stortte ik mij op die welgevormde dingen </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>die U gemaakt hebt. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>U was met mij, maar ik was niet met U. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>Ik werd ver van U gehouden door dingen </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>die geen bestaan zouden hebben, </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>als ze niet in U hun bestaan vonden. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>U hebt geroepen en geschreeuwd, </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>en mijn doofheid verbroken. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>U hebt uw glans over mij doen stralen, </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>en mijn blindheid verdreven. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>U hebt mij omgeven met uw lieflijke geur, </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>ik heb hem ingeademd </em></span><span face=""verdana" , sans-serif"><em>en ik zucht naar U. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>Ik heb U geproefd,</em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>en ik honger en dorst naar U. </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>U hebt mij aangeraakt, </em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><em>en ik brand van verlangen naar uw vrede.</em> </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">(Belijdenissen X, xxvii (38)).</span></span>
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><strong></strong></span><br />
<br />
<span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong></strong></span></span><br />
<span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong>Is Augustinus filosofie een wereldvlucht?</strong></span></span>
</span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif"></span></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif">Toch zou het verkeerd zijn Augustinus' filosofie te interpreteren als een vlucht uit deze wereld. Het verlangen is weliswaar transcendent en kan geen rust vinden in ieder tijdelijk doel. Maar dat sluit niet in dat het doel in een andere wereld zou liggen. Het doel is immers het volledige zijn zelf, de onvergankelijke grond van deze wereld en van deze werkelijkheid, dat in dit bestaan moet worden nagestreefd. De dingen hebben immers, zoals hij zegt, geen bestaan als ze niet in dit Zijn het bestaan vinden' Zonder dit doel krijgt de wereld een onwerkelijk en vervreemd aanzien. Maar wanneer eenmaal dit doel als hoogste wijsheid is aanvaard en wordt nagestreefd herkrijgt al het aardse zijn uiteindelijke zin. Het aardse is gegrond in het tijdloze Zijn en dit aardse wordt dan ook de noodzakelijke weg en doorgang om dat Zijn te ervaren. Dat is dus een reden waarom dit bestaan serieus moet worden genomen.</span></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
<span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong>Gods tegenwoordigheid in de schepping</strong></span></span>
</span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif"></span></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif">Een ander bezwaar dat men tegen de filosofie van Augustinus zou kunnen inbrengen is het feit dat hij door zijn gerichtheid op de goddelijke tegenwoordigheid in de menselijke ziel en in de zielen van de kerkelijke gelovigen relatief weinig woorden besteedt aan Gods tegenwoordigheid in de schepping en de rol van de menselijke activiteit in dit geheel. Voor hem is de menselijke ziel van een hogere orde dan al wat stoffelijk en vergankelijk is en het heeft er de schijn van dat men er het beste aan doet zich van al het aardse te onthouden om zich met zaken van de ziel bezig te houden. Zo stelt hij in zijn Belijdenissen vast dat mensen geneigd zijn uit te gaan om bergen en zeeën en rivieren te zien, maar geen oog hebben voor de ontzagwekkendheid van hun eigen bewustzijn en zichzelf vergeten:</span></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">
</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span>
<br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em>De mensen trekken er op uit om zich te verbazen over de hoge bergtoppen, over de machtige golven van de zee, over rivieren met brede watervallen, over de uitgestrektheid van de oceaan, over de kringloop van de sterren. Maar ze verlaten zichzelf. </em></span></span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">(Belijdenissen X,viii (15))</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div align="justify"><span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong>De schoonheid van de schepping</strong></span></span>
</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">
</span>
<br />
</span><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif">Toch blijkt bij zijn commentatoren, dat Augustinus in zijn leven de menselijke lichamelijkheid en heel de stoffelijke wereld in verhouding meer evenwichtig en positief heeft gewaardeerd dan zijn tijdgenoten en niet omgekeerd, zoals vaak wordt aangenomen. Wanneer Augustinus in het tiende boek van de Belijdenissen op zoek is naar Gods tegenwoordigheid, dan verwijst hij niet alleen naar zijn werking in de menselijke ziel, maar ook in heel de kosmos. Hij stelt in <em>hoofdstuk VI</em> dat al het geschapene spreekt van Gods onzichtbaarheden en dat zij via het oordelende verstand kunnen worden gezien en begrepen </span></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">
</span>
<br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><em></em></span><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em>Deze schoonheid van het universum is toch voor ieder die gezonde zintuigen heeft waarneembaar. Waarom spreekt ze dan niet voor iedereen dezelfde taal? De dieren, van klein tot groot, zien haar, maar kunnen er geen vragen over stellen, omdat ze geen rede hebben die oordeelt over wat hun zintuigen melden. Maar de mensen kunnen vragen stellen, "zodat ze Gods onzichtbaarheden via de dingen die geschapen zijn kunnen zien en verstaan" (Rom.1:20). Maar door hun hang naar de geschapen dingen raken ze eraan onderworpen, en, eenmaal in die onderworpen positie, kunnen ze er geen oordeel meer over uitspreken. Bovendien geven de geschapen dingen geen antwoord aan hen die hun vragen stellen, wanneer die hun oordeelsvermogen verloren hebben. De dingen spreken steeds dezelfde taal: die van hun schoonheid. Wanneer de een die schoonheid alleen maar ziet en de ander bij het zien ook vragen stelt, doet ze zich aan de een niet anders voor dan aan de ander. Maar, terwijl ze dezelfde verschijningsvorm heeft, is ze stom voor de een en spreekt ze tot de ander. Of liever gezegd: zij spreekt tot allen, maar alleen zij verstaan haar, die haar stem van buiten opvangen en haar toetsen aan de waarheid die in hen is </em></span></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">
<span style="color: #ffe599;">
</span></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">(Belijdenissen X,vi(10))</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">
<span style="color: #ffe599;">
</span>
<br /><span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong>God als schoonheid</strong></span></span>
<br />
</span><br />
</span><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Opmerkelijk is in deze tekst de formulering: <span style="color: #ffe599;"><em>de dingen spreken steeds dezelfde taal, die van hun schoonheid.</em> </span>Nu betekent schoonheid (species in het Latijn) meer dan alleen uiterlijke welgevormdheid. Eerder gaat het om wat zich in die uiterlijke schoonheid openbaart: ordening, harmonie, samenhang, eenheid. In dat verband moeten we de openbaring van Gods schoonheid zien als de openbaring in heel de kosmos van de goddelijke Logos, van Gods dynamische scheppende Woord. De menselijke rede heeft weet van de Logos en herkent het in heel het universum, omdat de mens zelf een beeld van de Logos in zich draagt. In dat opzicht is Augustinus filosofie wel degelijk op dit aardse bestaan gericht.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">
<br />
<span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong>Nogmaals de verbinding filosofie en christendom</strong></span></span>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Een laatste vraag, die ik zou willen stellen is in hoeverre het christendom en daarmee Augustinus de filosofie van de Logos volledig heeft aanvaard. Wanneer Augustinus in het zevende boek van zijn Belijdenissen zijn positie ten opzichte van de Platonische filosofie bepaalt, spreekt hij uitdrukkelijk over de Logos en doet hij beroep op de proloog van het evangelie van Johannes:</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><em></em></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><em>In die boeken (de boeken der Platonici) las ik ook - zij het niet met dezelfde woorden - dat God, het Woord, niet uit het vlees, niet uit het bloed, en niet uit de wil van een man en niet uit de wil van het vlees, maar uit God geboren is. Maar dat het Woord vlees is geworden en onder ons heeft gewoond, vond ik daar niet.</em></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599;">
<span face=""verdana" , sans-serif">(Belijdenissen VII,ix (14))</span></span>
<span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Het gaat er om hoe deze tegenstelling tussen christendom en filosofie moet worden uitgelegd. Naar mijn mening is deze tegenstelling niet absoluut. Augustinus zet zich hier niet zozeer af tegen de Platoonse filosofie als zodanig en haar opvatting van de Logos als wel tegen de zelfgenoegzaamheid van haar aanhangers. Hun gebrek aan nederigheid, hun onvermogen namelijk om te accepteren <em><span style="color: #ffe599;">dat zij niet in staat zijn op te klimmen naar de Logos, als de Logos niet afdaalt naar hen.</span></em> </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif">In dat geval voegen zich bij Augustinus scheppingsfilosofie en verlossingstheologie alsnog in elkaar. Het verlangen van de mens naar God wordt in wezen voorafgegaan door het verlangen van God mens te worden. De incarnatie van de Logos in de persoon van Jezus Christus verwijst in feite naar een veel breder proces, namelijk de werking van de goddelijke Logos vanaf het begin in heel de schepping. De schepping kan dan gezien worden als een voortdurend proces van de menswording van God, die indaalt in de wereld, opdat de mens die goddelijke dimensie in zich kan ontwikkelen. Of zoals Augustinus het bondig in een kerstpreek zegt: <em><span style="color: #ffe599;">God is mens geworden opdat de mens God kon worden.</span></em></span></div>
<br />
<span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><strong>Augustinus waardering van het aardse</strong></span></span>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Voor mij blijft het een open discussiepunt of Augustinus in zijn theologische visie de kosmische principes van het Platonisme geheel consequent heeft doorgevoerd en niet te snel heeft afgehaakt en zich in het kerkelijke leven heeft teruggetrokken. Zijn functie heeft hem, zoals ik al zei, de nadruk doen leggen op Gods werking in de ziel en in de Kerk, waardoor de menselijke bekommernis met het aardse bij hem een wat ambigue betekenis krijgt. Het moet gezegd worden dat zijn ascetische houding in de loop van zijn leven steeds milder wordt en dat hij het aardse geleidelijk meer positief waardeert. Voor de hedendaagse spiritualiteit zou het een perspectief kunnen bieden, als in zijn visie de vleeswording van het Woord in principe ook de heiliging van het aardse en de aardse bezigheden van de mens wordt betrokken. Zijn visie dat men het lagere zou moeten minachten omwille van het hogere, heeft hij gecorrigeerd door tot het inzicht te komen dat alles in de schepping goed is:</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffd966;"><em></em></span></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599;"><em>Ik verlangde niet meer alleen naar de dingen die beter waren, want ik keek naar het geheel. Ik zag natuurlijk wel dat wat hoger is beter is dan wat lager is. Maar een gezonder oordeel bracht me ertoe dat het geheel van de schepping beter was dan het hogere alleen</em>.</span></span></div>
<span style="color: #ffe599;">
<span face=""verdana" , sans-serif">(BelijdenissenVII,xiii(19)) </span><br />
</span>
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dat duidt erop dat het hem om meer gaat dan de ziel alleen.</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><strong></strong></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Heel de schepping een sacrament?</strong></span><br />
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">In de waardering van de schepping is Augustinus' leermeester Plotinus meer uitgesproken, zoals ik lees bij, Plotinus' Engelse vertaler Hilary Armstrong. In de visie van Plotinus is heel de schepping heilig en sacraal. Dat biedt het perspectief dat voor wie de werking van de Logos serieus neemt niet alleen het kerkelijke domein sacrament is van het goddelijke, maar ook heel de kosmos en al het scheppende dagelijkse werk dat de mens daarin verricht.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Hier ligt mijns inziens de openheid voor een nieuw soort spiritualiteit: Namelijk hoe Christus als de scheppende goddelijke Logos in deze tijd zou kunnen worden beleefd en hoe dat een totaal andere houding tegenover de aarde en het aardse bestaan ten gevolge zou kunnen hebben.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
</span><br />
<span style="color: #ffe599;"></span><br /></span>
<span style="color: #ffe599; font-family: "verdana";"></span><br />Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-57264642222742422612009-12-12T13:39:00.025+01:002023-12-24T16:57:55.241+01:00Camus en Augustinus<span xmlns=""></span><br />
<div style="text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: white;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><br /></span>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Op zoek naar de derde weg</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="text-align: justify;">In mijn zoektocht naar elementen in de spiritualiteit van Augustinus, die nog steeds kunnen inspireren, kwam ik op enkele uitspraken van de Franse auteur Albert Camus, die me de moeite van het overwegen waard lijken.</span><br />
</span><div style="text-align: center;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het werk van Camus is bekend vanwege zijn romans die opvallen door de soberheid, om niet te zeggen kaalheid van stijl. De romanfiguren moeten zonder God door het leven in een hun onverschillige wereld, waarin de zin ver te zoeken is. Velen zullen daarom misschien Camus onder de atheïstische schrijvers rekenen, maar zo’n negatieve kwalificatie zegt weinig, zeker wanneer je je verdiept in de oorsprong van zijn schrijverschap.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Tussen Plotinus en Augustinus</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Minder bekend is namelijk, dat Camus als afsluiting van zijn studie in de filosofie een diepgaande verhandeling heeft geschreven over de verhouding tussen het christelijke en hellenistische denken, waarvan de titel verrassend luidt: <em>Tussen Plotinus en Sint Augustinus</em>. De studie heeft de vorm van een wetenschappelijke verhandeling , maar de keuze van het onderwerp verraadt tegelijkertijd een persoonlijk belang. Het gaat hier namelijk om twee filosofen, die net als Camus van Afrikaanse afkomst waren en die leefden in een tijd waarin het antieke en christelijke denken nauw met elkaar waren verbonden.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De verhouding tussen humanisme en christendom</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ruimer gezien fungeert de studie van Camus ook als een persoonlijke zoektocht naar de oorsprong van twee hoofdstromingen van onze cultuur, waartegenover hij meende zijn houding te moeten bepalen. Het onderwerp van zijn studie houdt de onuitgesproken vraag in: <em>Wat is de verhouding tussen de door het Griekse denken beïnvloede levenshouding en de christelijke, korter gezegd, tussen humanisme en christendom</em>? Daarmee zocht hij een persoonlijke weg uit een nog steeds bestaande impasse, waarin humanisme en christendom zich in welhaast onverzoenlijke stellingen hebben teruggetrokken en daardoor het vermogen missen de hedendaagse mens te inspireren. De uitweg uit die impasse moest voor Camus ergens tussen Augustinus en Plotinus te vinden zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Het onderscheid</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Hoewel Camus stelt dat de christelijke geloofsopvatting sterk door het Griekse denken is beïnvloed, ziet Camus toch een wezenlijk onderscheid, waardoor beide opvattingen in principe onverzoenlijk worden. Zijn formulering is als volgt: <em><span style="color: #ffe599;">Het hellenisme gaat ervan uit dat de mens zichzelf voldoende is en dat hij in zich alle middelen bezit om het universum en het lot te verklaren.</span></em> Daartegenover stelt hij: </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><em>Het kan niet genoeg benadrukt worden dat het Christendom zijn centrum vindt in Christus en zijn dood</em>.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;"><strong><span style="color: #ffe599;">Is deze tegenstelling absoluut?</span> </strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daarmee lijkt Camus de onverzoenlijkheid tussen humanisme en christendom te bevestigen In deze formulering valt dit onderscheid niet anders op te vatten dan als een absolute tegenstelling. De christengelovige moet zijn kracht ontvangen van de persoon van Christus, de ongelovige is selfsupporting om zijn bestemming te bereiken.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De excentrische trekken van de christelijke levensopvatting</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">In eerste instantie valt de hellenistische levensopvatting, zo geformuleerd, aantrekkelijk te noemen. Ze komt immers overeen met de hedendaagse humanistische opvatting, waarin de mens zichzelf genoeg is en geen heilbrenger meer nodig heeft. Daaruit spreekt een hoge dunk van de mens. Hij heeft namelijk <em><span style="color: #ffe599;">in zichzelf</span></em> alle middelen ter beschikking om zijn bestemming te bereiken. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daartegenover moet je Camus’ omschrijving van het christendom <em><span style="color: #ffe599;">excentrisch</span></em> noemen: de mens geeft zijn zelfstandigheid op en zoekt zijn steunpunt buiten zich in een <em>externe</em> figuur: de Christus, die Jezus blijkt te zijn. De indruk die wordt gewekt is duidelijk: de christen leeft niet vanuit zijn eigen innerlijk, maar stelt zich afhankelijk van het lot van een ander persoon (Christus en zijn dood) en de middelen die hem daarbij ten dienste staan liggen buiten hem (de bijbel, de sacramenten, het dogmatisch geloof, een hele kerkorganisatie).</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Augustinus' filosofie probeert die tegenstelling te verzoenen</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zulk een exclusieve visie mag dan historisch gedeeltelijk juist zijn, voorzover zowel christendom als atheïsme zich steeds tegen elkaar hebben afgezet. Maar, het zou een misvatting zijn deze exclusieve opvatting ook op Augustinus toe te passen. Zijn poging om een synthese te bereiken tussen hellenisme en christendom moet serieus genomen worden. Bij hem sluit het christelijke denken het natuurlijke niet uit, want ook de natuur is een goddelijk gegeven. Het doet mij denken aan het dilemma van <em>natuur of genade</em> wat in feite een schijndilemma is, omdat voor Augustinus beide elkaar impliceren: ook natuur is genade, dwz christen zijn veronderstelt altijd een menselijke basis. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;"><strong><span style="color: #ffe599;">Beide wegen blijken dood te lopen</span> </strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif">De onverzoenlijkheid tussen hellenisme en christendom mag historisch misschien een feit zijn, ideologisch hoeft dat niet zo te zijn. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Camus kiest min of meer voor de hellenistische traditie, dat betekent voor het humanisme, voor zover de mens in zichzelf de middelen moet aanspreken om zijn lot te realiseren. Voor het christendom is de visie als zou het de middelen om zijn bestemming te bereiken buiten de mens gelegen zijn fnuikend, zolang het zou volharden in een antihumanistisch standpunt. Het bevestigt daardoor een karikatuur van wat het idealiter zou kunnen zijn. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het humanisme heeft gelijk wanneer het de menselijke autonomie benadrukt en de waarde van de interioriteit, van het persoonlijke geweten en inzicht handhaaft. Maar deze autonomie, deze onafhankelijkheid van uitwendige bronnen impliceert niet dat de mens <em>zichzelf genoeg is</em>. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Augustinus' opvatting over de Innerlijke leraar biedt een nieuw perspectief</strong></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Vandaar dat de visie van Augustinus op de aanwezigheid van de <em>innerlijke leraar</em> in iedere mens een bevrijdende uitweg kan zijn uit de beschreven impasse. Hij stelt immers de Christus centraal, maar ook de mens, doordat in het diepst van het menselijk innerlijk, in het diepst van zijn geweten, de Christus, als de Logos, de bron vormt van kennis over lot en bestemming. De Logos openbaart zich in de menselijke ratio, in zijn inzicht en zijn geweten.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Maar dit betekent dat de mens als ik, als individu zichzelf niet genoeg is, en dat hij naar de diepere lagen van zijn wezen moet afdalen, daar waar hij raakt aan het innerlijke transcendente Zelf dat het individuele overstijgt en waarin hij deel heeft aan het collectieve weten van de mensheid. </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Het kan niet anders of daar moet de plaats van de Christus zijn, van de Logos, de Mensenzoon, die met de mensheid een mystiek lichaam vormt. </span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Deze aanwezigheid van de Logos in iedere mens is een universeel gegeven. Ik vraag me dan ook af in hoeverre deze visie nog past binnen het gangbare kerkelijke en christelijke kader. Ik herinner me een uitspraak van Augustinus waarin hij zegt:<span style="color: #ffd966;"> </span><span style="color: #ffe599;"><em>De Kerk dat is de wereld</em></span><em>.</em> Zo'n uitspraak strookt in ieder geval niet met bestaande institutionele grenzen. Want in Augustinus' visie omvat de Kerk in principe heel de mensheid, geen mens uitgezonderd.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De rol van Christus en zijn dood</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het proefschrift van Camus heeft als titel <em>Tussen Plotinus en Sint Augustinus</em>. Ik heb geprobeerd te achterhalen waarom juist deze twee? Het meest voor de hand liggend is dat Plotinus het hellenisme vertegenwoordigt en Augustinus het christendom. Maar in feite is er geen sprake van een absolute tegenstelling tussen deze twee figuren. Augustinus is sterk door Plotinus beïnvloed. De neoplatoonse visie is overal in zijn werk aanwezig. Wanneer er een tegenstelling bestaat, dan wordt die gevormd door de plaats van Christus en zijn dood, zoals Camus benadrukt. Dit gegeven vormt voor Camus een onoverkomelijk obstakel voor een humanistische interpretatie.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Humanisme en Christendom moeten verzoend worden</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif">Zoals ik al eerder stelde: die tegenstelling tussen humanisme en christendom is niet absoluut en ik probeer zo lang mogelijk vast te houden aan de thesis dat hellenisme (humanisme) en christendom te verzoenen zijn en verzoend moeten worden. Dat vraagt ongetwijfeld een herinterpretatie van wat men het christelijk erfgoed noemt in een meer universele en humanistische zin. Een visie op de figuur van Christus als goddelijke <em>Logos</em>, die niet in het anecdotische blijft hangen, maar hem ziet in zijn kosmische tegenwoordigheid. Ik denk in dit licht ook aan het herformuleren van begrippen als <em>schepping, openbaring, incarnatie</em>, en van noties als <em>bovennatuurlijk</em> en <em>natuurlijk</em>, <em>immanentie</em> en <em>transcendentie</em>. Ik heb de indruk dat het christelijke erfgoed door een kerkelijke theologie in het verleden grondig is dichtgetimmerd, zodat de weg naar een vernieuwde spiritualiteit gesloten blijft. En ik tref maar weinig mensen die daar eens een meer frisse visie tegenover stellen.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Christus als Innerlijke Leraar</strong></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ik wil nog één keer uitgaan van de stelling van Camus t.a.v. het hellenisme (humanisme): <em><span style="color: #ffe599;">L’hellénisme implique que l’homme peut se suffire et qu’il porte en lui de quoi expliquer l’univers et le destin.</span></em></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif">Augustinus’ aanname van de <em>magister interior</em> komt in hoge mate aan de definitie van Camus tegemoet. Het veronderstelt in ieder geval dat er geen gezag of hulp van buiten nodig of gewenst is. Het veronderstelt dat de mens <em>in zichzelf</em> de middelen vindt die hem kennis verschaffen omtrent lot en universum. De <em>magister interior</em> is een persoon en wordt door Augustinus geïdentificeerd met de Christus, maar hij manifesteert zich <span style="color: #ffe599;"><em>in inzichten van de menselijke rede: in oordelen, intuïties, noties, die universeel zijn en in principe voor eenieder toegankelijk</em>.</span> Het is de manier waarop men de Christus ziet en beleeft waar het hierom gaat. Het is mijn inziens helaas niet de Christus die de traditionele kerken ons voorschotelen.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif"><strong><span style="color: #ffe599;">De Christus als de Logos</span></strong> </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De vraag is hoe we de Christus moeten zien en hoe Augustinus hem zag. Ik vermeldde al dat Augustinus bijzonder werd aangetrokken door het evangelie van Johannes. De identificatie van Christus met het Woord, de <em>Logos</em>, doet vermoeden dat hij heeft begrepen dat de Christus <em>kosmische</em> dimensies heeft. Hij is het door wie alles is ontstaan, hij is het leven van al wat is, hij is het licht van de mensen. Het is het Woord dat in de wereld is geïncarneerd en zich in het bijzonder heeft geopenbaard in de persoon van Jezus. Maar het is niet zozeer tot de historische Jezus, maar tot het eeuwige Woord, die vóór de historie was, dat Augustinus zich richt. Een persoon die in de historie werkzaam was, zeker, maar een persoon die vanaf den beginne in de wereld en de kosmos werkzaam is en was. Vandaar dat, zoals ik al eerder stelde, het begrip <em>incarnatie</em> niet exclusief op de historische persoon van Jezus zou moeten worden begrepen, maar op de incarnatie van de goddelijke Logos vanaf het begin in de wereld en in iedere mens. Het Woord, de Christus, is werkzaam en wil werkzaam zijn in ieder mens als goddelijk, scheppend beginsel en het moet in ieder mens vlees worden d.w.z uitgesproken worden en zich ontplooien.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>Een spiritualiteit van het scheppende Woord</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif">De Logos is werkzaam in heel de schepping. Augustinus zegt in een kerstpreek: <em><span style="color: #ffe599;">God is mens geworden opdat de mens God zou worden</span></em>. Het gaat om een groots proces: de vermenselijking en daarmee de vergoddelijking van de wereld, niets uitgezonderd. Of de wereld het zich bewust is of niet: alles streeft naar een voltooiing. Daarom bestrijkt de spiritualiteit van het scheppende Woord, van de scheppende Logos alle gebieden van het menselijke. Het gaat erom dat ieder zich dat bewust zou worden en zich invoegt in dit proces en zich er door laat leiden.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
</div>
<span style="font-family: courier;"><br />
</span><a name='more'></a>Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-7406975115502786442009-12-11T10:51:00.007+01:002023-12-24T16:59:00.409+01:00Augustinus Bekering<span xmlns=""></span><br />
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">In mijn zoektocht naar de
basisinspiratie van Augustinus, constateer ik dat er ondanks talrijke
ontwikkelingen in zijn leven niettemin een <em><span face=""verdana" , "sans-serif"">constante</span></em>
is aan te wijzen, waarvan hij nooit is afgeweken en die zich naargelang zijn
leven alleen maar meer heeft ontwikkeld. Ik meen dat te vinden in zijn
filosofie van de<span style="color: #ffe599;"> <em><span face=""verdana" , "sans-serif"">innerlijkheid</span></em></span>,
als plaats waar zich in laatste instantie voor ieder mens de Waarheid openbaart.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Daarmee wilde ik een
strikt kerkelijke benadering van Augustinus vermijden, omdat dat het de kijk op
zijn spiritualiteit al direct zou verengen. Die benadering heeft onwillekeurig
de neiging <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">exclusief </span></span></em>te
denken, dat wil zeggen het gedachtegoed van Augustinus vooral te zien als
behorend tot het kerkelijke domein en het uitsluitend theologisch in te vullen.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Augustinus opvatting over
de <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">Innerlijke Leraar</span></span></em>
onttrekt zich echter aan het strikt kerkelijke denken, want het gaat ervan uit
dat de Christus als de goddelijke, scheppende Wijsheid in <em><span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , "sans-serif"">ieder</span> mens</span></em> woont.
Wanneer je dan nog van Kerk wil spreken, <em><span style="color: #ffe599;">dan is de Kerk de wereld</span></em> en omvat heel
de mensheid, inclusief heel het universum.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><strong><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Het inclusieve
denken</span></span></strong><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;"></span><br />
<span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Er is veel voor te zeggen
de spiritualiteit van Augustinus <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">inclusief</span></span></em>
te benaderen. Dat wil zeggen hem de ruimte te geven die hem toekomt, omdat zijn
denken niet eenduidig en leerstellig is af te bakenen, maar omdat hij alles wat
hij heeft meegemaakt in zich opneemt en integreert. Het is bij hem nooit<span style="color: #ffe599;"> <em><span face=""verdana" , "sans-serif"">of/of</span></em> ,</span> maar altijd <span style="color: #ffe599;"><em><span face=""verdana" , "sans-serif"">en/</span></em><i style="mso-bidi-font-style: normal;">en</i>.</span> Zo sluit bij hem bijvoorbeeld Gods immanentie in de menselijke
ziel Gods transcendentie niet uit. En doet zijn benadrukking van Gods genade
niets af aan de menselijke activiteit. Die neiging hangt samen met zijn
behoefte alles tot <em><span style="color: #ffe599;">eenheid</span></em> te brengen en om tegenstellingen op een hoger niveau
met elkaar te verzoenen. Bovendien leefde hij in een tijd, waarin de
werkelijkheid nog niet in exacte gebieden was onderverdeeld en afgegrensd,
zodat je hem moeilijk vanuit onze tijd etiketten zou kunnen opplakken.
Theologie, filosofie, psychologie en literatuur waren in hem onlosmakelijk
verenigd. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span><br />
<br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Zo'n <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">inclusieve</span></span></em> benadering
zou ook van toepassing moeten zijn op wat men Augustinus <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">bekering</span> </span></em>noemt. De
gangbare opvatting is dat zijn ontwikkeling er een is van talrijke breuken met
de dwalingen van een voorgaande periode. Augustinus heeft daartoe in zijn <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen </span></span></em>zelf de
aanzet gegeven, wanneer hij zijn ontwikkeling en met name zijn bekering in de
tuin van Milaan voorstelt als een totale breuk met zijn vroegere leven. Hoewel
ik niets aan de radicaliteit van zijn bekering wil afdoen, zou het toch onjuist
zijn daardoor te veronderstellen, dat hij door zijn bekering zijn verleden
volledig achter zich heeft gelaten en niets daarvan in zijn nieuwe situatie heeft
geïntegreerd. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Zo schrijft Cornelis
Verhoeven in een bijdrage tot de geschiedenis van de westerse en oosterse
filosofie over Augustinus: <span style="color: #ffe599;">"<em><span face=""verdana" , "sans-serif"">Hij
was een gepassioneerd intellectueel, die zich van retor tot filosoof bekeerde
en van filosoof tot christen</span></em>". </span>Zo'n vlotte formulering wekt
onbedoeld de suggestie, dat Augustinus na zijn bekering tot de filosofie het
<em><span style="color: #ffe599;">'retor' </span></em>zijn heeft afgezworen en na zijn bekering tot het christendom het
<span style="color: #ffe599;"><em>'filosoof'</em></span> zijn. Zo'n beschrijving blijft in het uitwendige steken en zegt weinig
over zijn bekering die veel meer innerlijk is. Je zou immers met minstens
evenzoveel recht die bekering ook van de andere kant kunnen benaderen en
stellen, dat Augustinus in zijn christen zijn meer dan ooit in de eigenlijke
zin <em><span style="color: #ffe599;">filosoof </span></em>en <span style="color: #ffe599;">retor</span> is geworden en gebleven.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><strong><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Een bekering naar
de 'innerlijke mens'</span></span></strong><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Daarom vraagt de term
bekering om een omschrijving <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">van
binnen uit.</span></span></em> Romano Guardini stelt al in zijn studie over de
<em><span style="color: #ffe599;">Bekering van Augustinus (1935</span></em>), dat die bekering niet een bekering tot het christendom
was. Zijn argumentatie is dat Augustinus nooit een 'heiden' zou zijn geweest.
Hij was van huis uit altijd al christen, zij het een die wel 'gelovig' was,
maar aan dat geloof geen duidelijke inhoud of richting had gegeven. Guardini
zegt: <em><span style="color: #ffe599;">"Zijn bekering was niet alleen een zich definitief toewenden tot God
en Christus, maar <span face=""verdana" , "sans-serif"">ook tot
wat hij zelf in zijn diepste wezen al was".</span></span></em> Hoe het ook zij,
of hij aanvankelijk nu 'heiden' of 'christen' moet worden genoemd, die laatste
opmerking is dunkt mij van belang. Waar het in zijn bekering om ging was de
ontwikkeling van een religieus besef dat in wezen in hem aanwezig was en dat
zich met de hulp van de <em><span style="color: #ffe599;">'Innerlijke Leraar'</span></em> moest ontplooien. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Je zou Augustinus bekering
dan ook kunnen omschrijven als een beweging van<span style="color: #ffe599;"> <em>buiten</em></span> naar <em><span style="color: #ffe599;">binnen</span></em>. In het
tiende boek van de <em><span face=""verdana" , "sans-serif"">Belijdenissen</span></em>
drukt hij het zo uit: <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">"Laat
heb ik U lief gekregen. Binnen in mij waart Gij en ik was buiten, en daar zocht
ik U."</span></span></em>Het is de uiteindelijke overtuiging dat God zich niet
van buiten af openbaart, maar van binnenuit. Voor Augustinus is God kennen,
geen kennen dat men zich via uitwendige bronnen eigen kan maken, maar het is
kennen vanuit het hart. Vandaar zijn aansporing: <span style="color: #ffe599;">'<em><span face=""verdana" , "sans-serif"">redite ad cor</span></em>, <em><span face=""verdana" , "sans-serif"">keer binnen in jezelf'</span></em> </span>En: <span style="color: #ffe599;">'<em><span face=""verdana" , "sans-serif"">Ga niet naar buiten, keer binnen in
jezelf, in de innerlijke mens woont de waarheid'.</span></em></span></span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><strong><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Het universele
karakter van zijn bekering</span></span></strong><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Wanneer Augustinus zijn
bekering tot onderwerp maakt van zijn <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span></span></em>,
dan is dat voor een deel een autobiografisch verhaal. Maar het is een verhaal
dat niet <em><span style="color: #ffe599;">puur historisch </span></em>wil zijn. Het selecteert en modelleert de feiten uit
zijn leven ten dienste van een hoger min of meer apologetisch doel. Dat doel is
<span style="color: #ffe599;">"<em><span face=""verdana" , "sans-serif"">het belijden van de
goede en slechte daden in zijn leven om God te prijzen</span></em>". </span>Deze
'lofprijzingen' zijn bedoeld <span style="color: #ffe599;">"<em><span face=""verdana" , "sans-serif"">om
de mensen, zijn broeders, op te wekken tot het begrijpen en liefhebben van God</span></em>"</span>.
Zo vat Augustinus de opzet van de Belijdenissen samen in zijn <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">Rectractationes,</span></span></em> een
nabeschouwing van zijn werk op het eind van zijn leven. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Daarmee krijgt de levensbeschrijving
een exemplarisch karakter. De nadruk komt dan niet zozeer te liggen op het
strikt persoonlijke, maar op het <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">universele</span>
</span></em>karakter van zijn levensweg. Door zijn persoonlijke
wederwaardigheden heen weeft Augustinus een algemeen patroon van de innerlijke
zoektocht van de menselijke ziel naar God en hoe Hij kan worden gevonden. Deze
beschrijving is bovenpersoonlijk. Dat blijkt ook uit de meer algemene, meer
<em><span style="color: #ffe599;">kosmische beschouwingen</span></em> die hij in de laatste hoofdstukken van zijn <span style="color: #ffe599;"><em><span face=""verdana" , "sans-serif"">Belijdenissen</span></em> </span>aan zijn levensverhaal
toevoegt.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia; font-size: medium;"><strong><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Bekering als
psychische ontwikkeling</span></strong><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Er is lang getwist over de
vraag of Augustinus in zijn Belijdenissen nu zijn bekering tot het christendom
beschrijft als wel tot de wijsgerige visie van het Platonisme. De vraag is niet
eenduidig te beantwoorden, omdat ze verkeerd gesteld is. Ze probeert weer
<em><span style="color: #ffe599;">exclusief</span></em> te denken, alsof het een het andere zou uitsluiten. Ze gaat bovendien
nog steeds uit van het begrip <em><span style="color: #ffe599;">'bekeren'</span></em> als het aanhangen van een nieuwe leer
of systeem, terwijl de bekering zich meer afspeelt op het psychische vlak.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Bekering is een van die
begrippen die een totaal andere inhoud krijgt, wanneer je er vanuit gaat dat
religiositeit berust op <em><span style="color: #ffe599;">innerlijke (psychische) ervaring</span></em>. Dan is bekering niet
zozeer een omschakeling naar een nieuwe leer of geloofsinhoud, maar eerder een
zich volledig toewenden naar een waarheid die innerlijk in potentie al aanwezig
is en wordt gekend. Het is een ervaring in de diepte, waarin God niet meer
beleefd hoeft te worden in tijdelijke en ruimtelijke voorstellingen, maar
geestelijk als bron van pure waarheid en schoonheid. Binnen dit proces van
geestelijke inkeer is het niet zo dat alles wat in het verleden werd
aangehangen wordt verworpen. Inkeer sluit een totale ommekeer in, maar het
houdt tevens in dat elementen uit het verleden worden hernomen, uitgezuiverd en
geïncorporeerd binnen de nieuwe visie. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Dat laatste is bij
Augustinus, die zo op eenheid was gericht, het geval. Bij hem zijn op een
onlosmakelijke manier invloeden die hij heeft ondergaan verweven. In zijn <span style="color: #ffe599;"><em><span face=""verdana" , "sans-serif"">Belijdenissen</span></em> </span>treffen we
naast elementen die aan de <em><span style="color: #ffe599;">B</span><span style="color: #ffe599;">ijbel </span></em>ontleend zijn ook een niet te verwaarlozen
aantal elementen aan, die erop wijzen dat hij <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">neoplatoonse</span></span></em>, en ook <span style="color: #ffe599;"><em><span face=""verdana" , "sans-serif"">gnostische</span></em> </span>zienswijzen
in zijn visie heeft geïntegreerd. Dat kan hen die gewend zijn eenduidig
orthodox te denken verontrusten. Men is bang dat Augustinus een mix van
systemen zou worden toegedicht, wat men wel <em><span style="color: #ffe599;">syncretisme</span></em> noemt. Het is de angst
voor vreemde invloeden, die 'heidens' of 'ketters' zouden zijn. Vandaar dat men
vaak probeert dat deze elementen bij Augustinus te minimaliseren of, als dat
niet mogelijk is, te beweren dat ze <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">eigenlijk</span></span></em>
christelijk zijn.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><strong><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;"><span style="color: #ffe599;">Het
verbinden van tegenstellingen</span></span></strong><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Je kunt het ook omgekeerd
zien en het als een van de grootste verdiensten van Augustinus beschouwen dat
hij verschillende tradities met elkaar heeft weten te verenigen. Hij heeft
belangrijke elementen uit het klassieke gedachtegoed, zoals dat onder andere in
het <em><span style="color: #ffe599;">n</span><span style="color: #ffe599;">eoplatonisme</span></em> had vorm gekregen, weten te verbinden met het
<em><span style="color: #ffe599;">joods-christelijke</span></em> denken. Daarmee heeft hij de visie op de waarheid verruimd
door haar als <em><span style="color: #ffe599;">universeel</span></em> te zien en in principe voor iedereen toegankelijk te
achten. Door dit te doen heeft hij aan het christelijke geloof dat de neiging
had tot een sektarische beslotenheid een universele basis gegeven.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Het kerkelijke denken is
vaak geneigd tot een soort <em><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">kerkelijk
chauvinisme</span></span></em>. Het kan moeilijk verdragen dat de waarheden die het
koestert ook elders zouden zijn te vinden en claimt daarover een soort
monopolie. Maar in de visie van Augustinus is de waarheid geen bezit. Voor hem
is de waarheid een transcendente werkelijkheid waartoe hij zich heeft bekeerd
en die hij onophoudelijk zoekt maar die hij in dit leven nooit geheel en al kan
bezitten. </span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><br />
</span><div style="line-height: 150%; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia; font-size: medium;"><span face=""verdana" , "sans-serif"" style="line-height: 150%;">Bekering in de geest van
Augustinus is dan een toewending naar die universele innerlijke Waarheid die in
het diepst van ieders bewustzijn aanwezig is en waartoe iedere uitwendige vorm
van godsdienstigheid moet worden teruggevoerd. Het is waar: de heilige
schriften, de dogma's, de kerkelijke traditie verwijzen naar die Waarheid, maar
ze dienen tot niets als dat <em><span style="color: #ffe599;">innerlijke Woord</span></em> niet klinkt. In Augustinus' visie
heeft dat Woord niet alleen in het verleden geklonken, maar het klinkt nog
steeds in ieder die oren heeft om te horen. De Geest waait immers waar hij wil.
Dan gaat het er dus om de fixatie op uiterlijke vormen of op het verleden te
laten varen en aandacht te geven aan de tegenwoordigheid van het <em><span style="color: #ffe599;">Woord </span></em>en ertoe
bij te dragen dat het zich ontwikkelt.</span><span style="line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt;">
</div>
</div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-36653843724455677182009-11-26T17:28:00.037+01:002023-12-24T17:00:29.609+01:00Augustinus en de Mystiek<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<br />
<strong><span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Was Augustinus een mysticus?</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De vraag of Augustinus een mysticus was is al lang een punt van discussie. Dat wijst er op dat er moeilijk een eenduidig antwoord gegeven kan worden en de vraag misschien niet juist is gesteld. Het antwoord moet wel dubieus zijn, want het is niet zo vanzelfsprekend om vanuit onze hedendaagse begrippen op de persoon van Augustinus een etiket te plakken. Hij is geen mysticus, filosoof, theoloog of zielzorger of wat dan ook in de huidige betekenis van het woord. Hij leefde nog van vóór de tijd dat de geestelijke werkelijkheid in aparte hokken werd opgedeeld. Dat maakt hem zo interessant, want zijn geestelijke zoektocht, waarin hij God wil aanraken waar hij aangeraakt kan worden (<em>Belijdenissen Boek 10.17, 26</em>) heeft in zijn filosofische beschouwingen wel degelijk een mystiek element. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Zijn filosofie beschrijft de zoektocht en de opgang naar God</span></strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zijn filosofie zou je kunnen beschrijven als een steeds herhaalde poging God te zoeken. Dat houdt in dat hij vanuit een beschouwing vanuit allerlei stadia van materieel en geestelijk zijn poogt op te stijgen naar het Zijn zelf. Dat is een trapsgewijze weg, die voert vanuit het zintuiglijk waarneembare gebied naar het meer geestelijke, vanuit de uiterlijke werkelijkheid naar de innerlijke, totdat in het innerlijk God wordt ervaren als uiterste dimensie van de ziel, meer innerlijk dan het eigen innerlijk en tegelijkertijd uitstijgend boven de top van de ziel. Die ervaring, wanneer op het eind van de opgang het goddelijke Zijn zelf wordt <em>aangeraakt,</em> zou je bij Augustinus mystiek kunnen noemen.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">God aanraken of bezitten?</span></strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Mystiek bij Augustinus zou ik dan willen omschrijven als <em>de ervaring God aan te raken</em>. Dat is overigens iets anders dan God bezitten. Want ieder aanraken van het tijdloze gaat noodzakelijkerwijze gepaard met een terugval in de tijd en daarmee in de dagelijkse beslommeringen. Daarom moet die benadering steeds worden herhaald. Voor Augustinus is God bezitten of zoals hij het noemt God genieten, slechts mogelijk, wanneer men eenmaal in het tijdloze zijn is binnengetreden. (zie mijn onderwerp <em><a href="http://augustinus-log.blogspot.com/search/label/Genieten%20en%20gebruiken">Genieten en gebruiken</a></em>)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">De ervaring in Ostia</span></strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Het meest bekende voorbeeld van die mystieke opgang vinden we aan het eind van het <em>negende boek</em> van de Belijdenissen. Augustinus is met zijn moeder Monica op doorreis in de havenstad Ostia. Tijdens hun oponthoud staan zij samen voor een raam dat uitzicht biedt op een binnentuin. Zijn moeder heeft niet lang meer te leven en ze voeren een diepgaand gesprek over het tijdloze leven dat de overledenen te wachten staat.</span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><strong>Het gesprek in Ostia volgt een filosofisch schema</strong></span>.<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Ik geef een fragment:</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En we kwamen tot de conclusie, dat het lichamelijk genot, hoe groot en glansrijk ook, </span></span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">niets is vergeleken met de heerlijkheid van dat andere leven en het vermelden niet waard. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En terwijl we ons met nog heviger liefde richtten naar het Zijn zelf, doorliepen we stap voor stap heel de materiële wereld en ook de hemel, waar zon en maan en sterren over de aarde lichten. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En toen stegen we al denkend en pratend op naar ons innerlijk, terwijl we uw werken bewonderden. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En we kwamen bij onze geest en overstegen ook die om het land van onuitputtelijk overvloed te bereiken, </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">waar U Israël voor eeuwig voedt met het voedsel van de waarheid. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Daar is het leven de Wijsheid, door wie alles ontstaan is wat is, wat was en wat zal zijn. Maar Zij zelf is niet ontstaan: Zij is zoals Zij altijd was en altijd zal zijn. Of liever: in Haar vind je niet geweest zijn en zullen zijn, </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">maar alleen <em>zijn</em>, want Zij is tijdloos. Immers geweest zijn en zullen zijn is geen eeuwig zijn. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En terwijl wij over die Wijsheid spraken en naar haar verlangden, <em>raakten we haar even aan</em> met heel de aandrang van ons hart. En met een zucht lieten we daar die eerste vruchten van de geest, gebonden aan die hogere wereld, achter en wij vielen terug tot het geluid van onze stem, waardoor een woord begin en einde heeft. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Hoe heel anders, Heer, is uw Woord, dat eeuwig blijft zonder te verouderen en alles nieuw maakt</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">(<em>Belijdenissen IX,10,24</em>)</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het gesprek met zijn moeder is volgens de woorden van Augustinus zeer innig en aangenaam. Het ademt het verlangen naar een wereld waarin alles wordt vervuld en voltooid, naar de uiteindelijke rust in God naar wie het onrustige hart hunkert. Dat wordt vooral uitgedrukt in Bijbelse beelden en verwijzingen, zoals het land van onuitputtelijke overvloed.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Maar er is iets opmerkelijks, wat in een gesprek van moeder en zoon niet zo vanzelfsprekend is. Het volgt een duidelijk filosofisch schema: het gedetailleerd stap voor stap passeren van alle stadia van zijn tot zich het Zijn zelf openbaart.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dat maakt duidelijk dat de ervaring in Ostia niet een incidenteel voorval is, maar dat deze weg deel uitmaakt van Augustinus’ filosofische visie en praktijk en dat die stapsgewijze opgang voor hem de manier is om God te zoeken en aan te raken.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dat filosofische schema leunt nauw aan bij de neoplatoonse filosofie van Plotinus en uit bovenstaande tekst blijkt verwantschap met Plotinus’ <em>Enneaden V 1-2.</em></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Hoezeer Bijbelse en filosofische bronnen met elkaar worden verweven, blijkt uit het feit dat het de <em>Wijsheid</em> is, die even wordt aangeraakt. Het is die goddelijke eigenschap door wie alles is ontstaan en die tegelijk doel is van Augustinus’ filosofie. Vandaar de identificatie van de <em>Wijsheid</em> met het goddelijke Woord, de <em>Logos</em>. Ook het zoeken van de <em>Logos,</em> het uiteindelijke princiep, waardoor alles is ontstaan en wordt bijeengehouden, is doel van de filosofie.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">De ervaring in Ostia wijst vooruit</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Uit het feit dat Augustinus in de Belijdenissen niet veel meer over dit soort ervaringen vermeldt, zou men kunnen concluderen dat het spaarzame momenten waren en dat hij zich in zijn actieve leven niet verder op deze mystieke beleving heeft toegelegd. Maar dat is een te snelle conclusie. De beschrijving van het visioen in Ostia is, zoals gezegd, geen incident maar is de illustratie van de manier waarop Augustinus God zoekt. Het verschijnt niet toevallig aan het eind van het <em>negende boek</em> van zijn Belijdenissen. Het besluit enerzijds zijn bekeringsgeschiedenis die in de voorgaande negen boeken werd beschreven, maar het luidt ook het thema in dat hij in de volgende vier boeken zal beschrijven. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Het tiende boek</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Het <em>tiende boek</em> heeft in Augustinus’ Belijdenissen een bijzondere functie. Het vormt een soort scharnier tussen enerzijds de eerste negen boeken, waarin hij getuigt van zijn bekeringsgeschiedenis en anderzijds de latere boeken, die geheel anders van aard zijn. Ze beschrijven niet meer zijn geschiedenis van hoe hij geweest is, maar hoe hij nu is, op het moment dat hij de Belijdenissen schrijft. Ze gaan dan over zijn actuele religieuze beleving.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De ervaring in Ostia in het <em>negende boek</em> vormt in zekere zin de link met wat gaat volgen. Want de structuur van die stapsgewijze opgang met zijn moeder naar het hoogste Zijn vinden we weer meer uitgebreid en uitgewerkt terug in het Tiende Boek. Augustinus gaat nu niet meer in gesprek met zijn moeder of met één persoon, maar met alle lezers die hij uitnodigt met hem mee te gaan in deze opgang. </span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">De filosofische zoektocht naar God als bron van geluk</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">In het <em>tiende boek</em> zoekt Augustinus uitvoerig naar de plek waar God huist. Zijn tocht gaat langs heel de zintuiglijk waarneembare wereld buiten hem. Maar, terwijl heel de schepping van God spreekt, getuigt ze dat ze God niet is. Hij gaat dan voorbij aan de wereld buiten hem en zoekt naar God in het innerlijk van de menselijke ziel. Hij zoekt in de weidse ruimten van het geheugen naar een plek waar hij zich God kan herinneren. Maar ook het geheugen heeft lagen en hij stijgt op naar het uiterste gebied, waar een notie van God aanwezig is. Hij vindt die notie uiteindelijk in het universele verlangen naar geluk, dat in principe in iedere mens is ingeboren. Dat geluk kan niet anders zijn dan de vreugde om de waarheid. Het is de waarheid die iedereen zoekt en die het verlangen naar geluk moet vervullen. Augustinus ziet God als die uiteindelijke Waarheid, waarvan het besef op een of andere manier in het geheugen aanwezig is en waarvan in principe iedere mens weet heeft.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">De menselijke geest heeft weet van God</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Het godsbesef zit in principe in de menselijke geest zelf, maar er wordt niet door iedereen acht op gegeven.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Citaat:</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U bent de Waarheid, en U bent overal aanwezig waar mensen uw raad vragen. </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U antwoordt onmiddellijk aan die U raad vragen, al gaat het over verschillende dingen. </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Het antwoord dat U geeft is duidelijk, maar uw antwoord wordt niet door allen even duidelijk gehoord. </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Allen vragen U wat ze graag willen, maar het antwoord dat ze horen is niet altijd wat ze willen. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">(<em>Belijdenissen X, 37</em>)</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">God is Schoonheid en hij is in de menselijke geest</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Ook Augustinus zelf is door die toestand van niet willen luisteren heengegaan, maar Gods stem was sterker en hij is door God, die als Schoonheid wordt ervaren, verleid:</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Laat heb ik U lief gekregen, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Schoonheid zo oud en zo nieuw, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">laat heb ik U lief gekregen.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Zie, U was in mij, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">maar ik zocht U buiten mij.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En in al mijn ongevormdheid </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">wierp ik mij op de welgevormde dingen </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">die u hebt gemaakt.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U was in mij, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">maar ik was niet met U.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En wat mij lang van u weghield </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">waren juist die dingen </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">die niet zouden zijn als ze niet in u waren.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U hebt geroepen en geschreeuwd, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">en mijn doofheid doorbroken.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U hebt over mij gebliksemd, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">uw licht laten stralen, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">en mijn blindheid verdreven.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U hebt mij met uw geur verleid, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">en ik heb haar ingeademd,</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">en ik verzucht naar U.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Ik heb U geproefd, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">en ik honger en dorst naar U.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">U hebt mij aangeraakt, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">en ik brand van verlangen naar uw vrede.”</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;"><span style="color: white;">(Belijdenissen X, 38</span>)</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Het contact met God vraagt om ascese</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">In zijn zoektocht naar God maakt Augustinus een ommekeer van de wereld buiten hem naar binnen. Dat wil zeggen dat hij niet meer de prioriteit geeft aan zintuiglijke, lichamelijke genoegens, maar aan de genoegens die zijn eigen ziel hem te bieden heeft. Wanneer eenmaal is vastgesteld dat God innerlijk is, houdt dat een strijd in met allerlei gewoontes waardoor hij gebonden is aan de genoegens van de buitenwereld. Hij somt in het tweede gedeelte van het tiende Boek de vele verleidingen op, waaraan hij op lichamelijk en zintuiglijk gebied bloot staat en die hem verhinderen naar binnen te keren. Hij noemt onder meer de verleidingen van de seksuele lust, van de lust tot eten en drinken, de verleidingen van het zien, van de nieuwsgierigheid en van de zucht naar aanzien En hij stelt vast dat het matigen van die verlangens een voortdurende strijd zal blijven in zijn zoeken naar God</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">De genoegens van de innerlijke mens</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Zoals gezegd bevat het <em>tiende boek</em> fragmenten, waarin Augustinus zijn innerlijke beleving probeert te verduidelijken. Bekend is zijn antwoord op de vraag: <em>Wat heb ik lief als ik mijn God liefheb?:</em></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Niet de schoonheid van een lichaam,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">niet de bekoring van een moment,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">niet de glans van het licht, dat mijn ogen zo streelt,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">niet de lieflijke klanken van gezangen in allerlei tonen, </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">niet de zoete geur van bloemen, balsems en parfums,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">niet manna en honing, </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">niet de omhelzing van aantrekkelijke ledematen </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">dit alles heb ik niet lief, wanneer ik mijn god liefheb.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En toch is het een licht, een klank, een geur,</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">een voedsel, een omhelzing, </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">die ik liefheb, wanneer ik mijn God liefheb.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Maar een licht, een klank, een geur, </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">een voedsel, een omhelzing van mijn <em>innerlijke mens</em>, </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">waar een licht schijnt dat geen ruimte kent,</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">waar een klank klinkt die niet wegsterft in de tijd,</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">waar een geur is, die nooit verwaait,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">waar ik voedsel smaak dat de eetlust nooit vermindert,</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">waar ik een omhelzing ken die geen einde heeft.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Dat heb ik lief, wanneer ik mijn God liefheb.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">(Belijdenissen X, 8)</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">In zijn beschrijving begint Augustinus met te zeggen wat God niet is. Die ontkenning is hier van belang. Het is een wezenlijke trek van zijn filosofische opgang. De innerlijke ervaring kan niet direct en eenduidig worden verwoord. De ontkenning is een indirecte weg, die meer kan suggereren en meer beroep doet op de menselijke intuïtie dan directe uitspraken. Want wat in bovenstaande passage vooral wordt ontkend is de vluchtigheid en vergankelijkheid van de zintuiglijke ervaringen, niet zozeer die ervaring zelf. Zij wordt immers in het vervolg beeld en symbool van wat de innerlijke mens ervaart, wanneer hij God ervaart.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zo is er bij Augustinus dan ook geen absolute oppositie tussen de zintuiglijke wereld en de geestelijke. De zintuiglijke wereld wordt enerzijds gezien als een wereld op zich, maar tegelijkertijd als beeld en verwijzing naar een geestelijke werkelijkheid. Vandaar die herhaalde opgang vanuit de zintuiglijke wereld. Ze wordt gezien als schoon, maar de schone dingen verwijzen naar de Schoonheid zelf. Augustinus gaat langs al wat is en beschouwt het als beeld en verwijzing naar het Zijn zelf.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daarmee wordt duidelijk dat er een innerlijk zintuig is, van waaruit hij alles bevraagt en beoordeelt in het licht van het goddelijke Zijn.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Deze filosofische beschouwing is een gewoonte geworden</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dat deze manier van de wereld beschouwen bij Augustinus een gewoonte was, blijkt uit een passage aan het slot van het tiende Boek:</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">O Waarheid, was U niet altijd bij me op mijn weg om me te leren wat ik moest vermijden of moest zoeken, </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">telkens als ik mijn nederige inzichten aan U voorlegde en U om raad vroeg?</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Voor zover ik kon, heb ik met mijn zintuigen de buitenwereld doorzocht. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Ik heb het leven dat mijn lichaam bezielt geobserveerd en ook mijn zintuigen. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Daarna ben ik binnengetreden in de diepten van mijn geheugen, in die vele ruimten, die zo wonderlijk gevuld zijn met ontelbare voorraden. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En diep ontzag vervulde me. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En niets van al die dingen kon ik beoordelen zonder U, maar niets daarvan was U.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Ook ik, die alles onderzocht, was de waarheid niet. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Ik ben alles langsgegaan. Ik heb ieder ding geprobeerd te beoordelen en op zijn waarde te schatten. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Sommige, die mij hun boodschap via de zintuigen gaven, ondervroeg ik. Andere, die geheel en al met mij verbonden waren, nam ik waar met mijn gevoelens. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En ik probeerde te onderzoeken en op te sommen wat zij mij te zeggen hadden. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En in de wijde ruimten van het geheugen was ik met die dingen bezig door sommige op te bergen en andere naar voren te halen. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Maar ook ik was de waarheid niet, of liever, dat vermogen waardoor ik het deed, was U niet. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Want U bent het blijvende licht, waarin ik alle dingen bevroeg of zij waren, wat zij waren en hoeveel waarde zij hadden. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En ik luisterde naar U, die mij onderwees en raad gaf. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966;"><span style="font-family: georgia;"><em>Ik doe dit vaak en ik schep er een genoegen in.</em> </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966;"><span style="font-family: georgia;"><em>En zodra de noodzakelijke bezigheden me enige vrije tijd gunnen,</em> </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<em><span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">vind ik in deze vreugde mijn toevlucht.</span></em></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"></span></strong><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">En waar ik ook langs ga en u raad vraag, nergens vind ik een veilige plek voor mijn ziel dan in U. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Daar worden mijn verspreide gevoelens verzameld, terwijl niets van mij zich van U verwijdert.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966;"><span style="font-family: georgia;"><em>Soms leidt U me binnen in een zeer ongewone gewaarwording</em> <em>van volkomen zoetheid,</em> die als ze geheel bezit van mij zou nemen, iets onzegbaars zou zijn wat niet met dit leven te vergelijken is.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Maar dan val ik terug in de dingen van hier beneden met hun lege gewichtigheid en ik word door mijn gewoonten opgeslorpt en vastgehouden. Maar hoe ik ook treur, ze blijven me vasthouden. Zo zwaar weegt de last van mijn gewoontes. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffd966;"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">Hier kan ik zijn, maar wil ik niet, daar wil ik zijn en kan het niet. Ik voel me aan twee kanten ongelukkig.”</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffd966; font-family: georgia;">(<em>Belijdenissen X 65</em>)</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Je kunt met enig recht Augustinus mystieke ervaringen toedichten wanneer je tenminste mystiek beschouwt als het raken van God. Wel zou je iets moeten toevoegen aan de aard van die mystiek:</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><strong><span style="color: #ffd966;">Deze vorm van mystiek gaat uit van een filosofische activiteit</span></strong></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Het is een zoeken naar geluk, naar de plaats waar de ziel rust kan vinden. Augustinus bewandelt de filosofische weg door alles te onderzoeken en op zijn waarde te beoordelen. Zo wordt schematisch, trapsgewijs opgeklommen langs al wat is. En alle dingen getuigen ervan dat ze niet het uiteindelijke geluk zijn. En in hun getuigenis verwijzen ze verder tot de zoektocht eindigt bij God als het Zijn zelf, die als enige de ziel geheel kan vervullen.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Men zou het bezwaar kunnen maken, dat deze vorm van mystiek een soort filosofische oefening is en wel erg afhankelijk van de menselijke pogingen op te klimmen naar God, zonder dat duidelijk wordt dat God dit beantwoordt. Een vorm van platonische egotripperij, waarbij men alleen een projectie ontmoet van zijn eigen gemis. Maar in Augustinus’ visie is God in de mens, die naar hem op zoek is, al van het begin als raadgever en leidsman aanwezig, wat uit bovenstaande tekst blijkt. Dat hangt samen met Augustinus opvatting over de innerlijkheid. Ze impliceert dat we in het innerlijk een diepere goddelijke dimensie kunnen ervaren. God hoeft de mens niet van buiten tegemoet te treden, maar is als de transcendente grond meer innerlijk aan de mens dan hemzelf.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Ze veronderstelt een intuïtief kennen van God</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Deze vorm van mystiek veronderstelt dat er in de zoektocht naar God al enige notie en een spoor van God aanwezig is. Het gemis veronderstelt hier in enige vorm een besef van wat men mist. Dat blijkt onder meer uit het zeker weten wat het doel van het zoeken niet is. Het is een meer intuïtieve vorm van weten, dat aan het kennen voorafgaat. Dit weten is geen objectieve bewijsvoering van Gods bestaan, maar het is een innerlijk weten en daarom subjectief. Dat wil niet zeggen dat dit weten onzeker zou zijn. Daarvan getuigt de ervaring van Augustinus:</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Zonder enige twijfel en met grote zekerheid heb ik U lief, Heer.</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Uw woord heeft mijn hart doorboord en ik heb U lief gekregen. </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">(<em>Belijdenissen X, 8</em>)</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Eeuwige waarheid en ware liefde en geliefde eeuwigheid: U bent mijn God. Naar U zucht ik dag en nacht. </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Toen ik voor het eerst tot U kwam, hebt U me opgeheven om me te laten zien dat wat ik zag Zijn is en dat ik die U zag nog geen Zijn ben. </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En U hebt de zwakheid van mijn zien verblind door uw hevige straling, en ik beefde van liefde en ontzag (…) </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En ik zei: "Is de waarheid dan niets, wanneer ze niet ruimtelijk is, begrensd of onbegrensd?"</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">En U antwoordde me van verre: </span><br />
<span style="color: #ffd966;"><span face=""verdana" , sans-serif"><em>"Zeker wel! Ik ben die is".</em> </span></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Ik hoorde dat met mijn hart en er was absoluut geen twijfel bij mij. Ik zou eerder twijfelen aan mijn eigen bestaan dan aan de Waarheid die uit wat geschapen is kan worden begrepen.” </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">(<em>Belijdenissen VII, 16</em>)</span><br />
<br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Ze is meer een mystiek van het gemis dan van de vervulling</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Deze mystiek kent geen blijvende toestand, maar wordt gekenmerkt door korte momenten van een bijzondere heerlijkheid in het contact met God, waarna er een noodzakelijke terugval is in de wereld van het alledaagse. Bij Augustinus wordt deze ervaring beschreven in tegenstellingen. De zoete, maar korte ervaring daarboven en het ellendige en langdurige bestaan beneden vol zorgen en zwaar wegende gewoontes. Dat houdt verband met Augustinus’ spiritualiteit van het verlangen, waarvan het grondthema het gemis is. In het verlangen ervaart men weliswaar het gemis, maar wordt intuïtief iets van de vervulling waarnaar men verlangt ervaren. Die vervulling kan volgens Augustinus nergens anders worden gevonden dan in God. De mystieke ervaringen zijn dan die momenten van contact met God, waarin iets van die vervulling wordt geproefd. Daarom wordt deze mystiek meer gekenmerkt door een beroep op het gemis, dan op de vervulling daarvan. </span><br />
<br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">De mystieke ervaringen zijn onvolledig en voorlopig</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Hiermee hangt samen dat deze momenten van contact met het goddelijke het karakter hebben van onvolledigheid en voorlopigheid. Het doel van het verlangen wordt slechts ten dele gesmaakt en gekend. Augustinus spreekt vaak over een zien van de goddelijke werkelijkheid, maar dan van een zien als in een donkere spiegel. Er is een sterk bewustzijn dat in een ander leven, buiten de tijd, slechts kan worden gezien van aangezicht tot aangezicht.</span><br />
<br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Deze mystiek kent voortdurend zelfonderzoek</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">De dubbelheid van enerzijds de onvrede met het bestaan in de tijd en anderzijds niet blijvend kunnen genieten van het tijdloze Zijn uit zich ook in een diepgeworteld gevoel van eigen onvolkomenheid. Daarvan getuigt het voortdurende zelfonderzoek, het besef nog vast te zitten aan verlangens die niet stroken met het verlangen zich geheel aan God te wijden. Dat is bij Augustinus een hoog gesteld doel, dat alleen door matiging en zelfbeheersing kan worden verkregen. Vandaar dat na de spirituele opgang naar God in het eerste deel van boek X een tweede deel volgt waarin Augustinus uitvoerig zichzelf onderzoekt en wordt ingegaan in hoeverre hij nog vastzit aan lichamelijke begeerten, die hem van zijn doel afleiden.</span><br />
<br />
<strong><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;">Conclusie</span></strong><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Mystieke ervaringen zijn bij Augustinus nauw verbonden met een soort filosofische methodiek. Hij doorloopt alle stadia van zijn om tot het Zijn zelf te komen. Naast de bevestiging van al wat is speelt ook de ontkenning een belangrijke rol. Zij dient om op te stijgen naar dat wat gemist wordt.</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dit is geen puur intellectuele weg, want ook het verlangen van het hart speelt een rol in het zoeken van zijn vervulling.</span></span><span face=""verdana" , sans-serif"><span style="font-family: georgia;">Deze mystieke ervaringen vragen hier een zekere menselijke activiteit, zoals zuivering van de verlangens en zelfonderzoek. Maar zij kunnen het raken van God niet afdwingen, als God zelf hen niet raakt. Al die oefeningen en zelfbeperkingen zijn slechts voorbereidingen voor die momenten van zoetheid, waarin God de mens in genade </span><span style="font-family: courier;">tegemoet k</span>omt.</span></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-37374274189342361362009-11-15T21:43:00.023+01:002023-12-24T17:01:13.849+01:00Augustinus over Genieten en Gebruiken<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><b><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">Bezwaren tegen de filosofie van Augustinus</span></b><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Niet zelden tref je de opvatting aan dat de filosofie van Augustinus niet meer actueel is, omdat ze uitgaat van een neoplatoonse visie, die in feite achterhaald is. In wat volgt wil ik nagaan in hoeverre die opvatting gegrond is. Als belangrijk bezwaar tegen zijn filosofie en daarmee tegen zijn ethiek wordt aangevoerd dat ze vervreemdend werkt en heeft gewerkt ten aanzien van ons zijn en handelen in de wereld. Wanneer volgens Augustinus het menselijk verlangen een transcendent doel heeft, als het hart geen rust vindt totdat het rust vindt in God, welk gewicht moet je dan nog toekennen aan al onze aardse doelen en aan de bindingen die we in dit leven aangaan?</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Een 'christelijke' filosofie</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Een poging om die vraag te beantwoorden onderneemt Augustinus in <i>De Doctrina Christiana</i>, een geschrift dat hij in 396 was begonnen, enkele jaren voordat hij zijn <i>Belijdenissen</i> schreef, maar dat hij veel later zou voltooien. In dit boek, dat je ook een christelijke filosofie zou kunnen noemen, geeft hij regels aan hoe men dient te lezen. Hij wil allereerst laten zien hoe men de Heilige Schrift dient te interpreteren. Maar daarmee hangt ook zijn visie samen op hoe men de wereld en de werkelijkheid om zich heen dient te lezen en te interpreteren.</span><b><span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffd966;"></span></span></b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><b><span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffd966;"><br /></span></span></b>
<b><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">Het tekenkarakter van de werkelijkheid</span></b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Om dat te verduidelijken voegt Augustinus een beschouwing in over het <i>tekenkarakter der dingen.</i> Onze werkelijkheid bestaat uit dingen, maar voor een niet onbelangrijk deel ook uit tekens. Dingen in de strikte zin zijn werkelijkheden die op zichzelf bestaan, maar dat neemt niet weg dat ze in een bepaald verband ook teken kunnen zijn van iets anders. Er zijn ook dingen die op zich nauwelijks dingen zijn, maar vooral teken. Dat zijn onze woorden. Dat is het grote gebied, waar het erop aankomt te lezen en te interpreteren. Maar dat gebied is niet het enige. De woorden functioneren in het totaal van onze werkelijkheid, waarin alles teken kan zijn.</span><b><br />
</b><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><b></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Het lezen van tekens</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Lezen in de ruimere zin betekent hier namelijk het verwijzende karakter van de werkelijkheid waarin we leven te zien en te begrijpen. Want ook de Bijbel is in feite een verzameling van tekens, die naar onze werkelijkheid verwijzen. Die manier van lezen van onze wereld heeft onmiddellijk consequentie voor de ethiek: hoe moeten we handelen en hoe moeten we omgaan met de wereld.</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><b></b></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>De werkelijkheid genieten of gebruiken?</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Daartoe voert Augustinus twee begrippen in die onze houding tegenover de wereld bepalen. Het zijn twee onderscheiden houdingen tegenover de werkelijkheid, die van <i>gebruiken</i> en van <i>genieten.</i> Die twee begrippen, in het Latijn <i>uti </i>en <i>frui </i>genaamd, zijn niet nieuw, maar ontleent hij aan de klassieke filosofische opvattingen van zijn tijd. Ze krijgen echter in zijn visie een heel aparte invulling.</span><span face=""verdana" , sans-serif">Ik wil graag citeren wat hij onder deze begrippen verstaat:</span><br />
<span style="color: #ffd966;"><span face=""verdana" , sans-serif"><i><br /></i></span></span>
<span style="color: #ffe599;"><span face=""verdana" , sans-serif"><i>Iets <b>genieten</b> houdt in </i></span><span face=""verdana" , sans-serif"><i>dat je in iets voldoening vindt puur omwille van zichzelf. </i></span></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><i>Je <b>gebruikt </b>iets wanneer je het aanwendt </i></span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><i>om iets anders, waarnaar je verlangt te bereiken.</i></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><i>Dat veronderstelt wel dat het doel van dat verlangen </i></span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><i>het beminnen waard is,</i></span><span class="Apple-style-span" face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><i>want een onrechtmatig gebruik moet je eerder <b>misbruik</b> noemen.</i></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">Ter illustratie geeft hij de volgende vergelijking:</span><br />
<span style="color: #ffd966;"><i><span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span></i></span>
<span style="color: #ffe599;"><i><span face=""verdana" , sans-serif">Veronderstel dat we reizigers zijn in een vreemd land </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">en zonder ons vaderland niet gelukkig kunnen leven. </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">En dat we, ellendig van die reis, een eind willen maken aan onze ellende </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">en besluiten terug te keren naar huis. </span></i></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: #ffe599;"><br /></span>
<span style="color: #ffe599;"><i><span face=""verdana" , sans-serif">Het is dan nodig dat we ofwel over land of over water </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">een middel van vervoer gebruiken om het land te bereiken, </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">waar we kunnen genieten. </span></i></span><br />
<span style="color: #ffe599;"><br /></span>
<span style="color: #ffe599;"><i><span face=""verdana" , sans-serif">Maar stel je voor dat de reis zo aangenaam is </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">en de middelen van vervoer ons zo bevallen, </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">dat we onze weg niet snel willen vervolgen. </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">En dat we verstrikt geraakt in een verdorven soort genieting, </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">zouden vervreemden van het vaderland, </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">waarvan de genieting ons gelukkig maakt. </span></i></span><br />
<span style="color: #ffe599;"><br /></span>
<i><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">Zo is de toestand van ons sterfelijk bestaan: </span></i><br />
<span style="color: #ffe599;"><i><span face=""verdana" , sans-serif">we zijn op reis ver van God. </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">En als we willen terugkeren naar het vaderland, </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">waar we gelukkig kunnen zijn, </span></i><span face=""verdana" , sans-serif"><i>moeten we deze wereld <b>gebruiken,</b> niet <b>genieten</b></i>. </span><i><span face=""verdana" , sans-serif">En wel op die manier dat we de onzichtbare goddelijke werkelijkheid </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">door middel van wat geschapen is begrijpen en zien, </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">dat wil zeggen dat we uit de stoffelijke en tijdelijke werkelijkheid </span></i><i><span face=""verdana" , sans-serif">de tijdloze en geestelijke werkelijkheid kunnen vatten.</span></i></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br />
</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Volgens Augustinus is er in het menselijk leven dus maar één doel, <i>God genieten</i> dat betekent terugkeren naar de oorsprong van waaruit men is voortgekomen:<span style="color: #ffe599;"> <i>de Te ad Te</i>,</span> dat wil zeggen: <span style="color: #ffe599;"><i>van U uit naar U toe</i>. </span></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Gebruiken sluit genieten niet uit</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">In de Augustijnse visie kan het voorwerp van die liefde alleen maar God zijn als de uiteindelijke vervulling van het menselijk verlangen. Binnen dat perspectief is ieder aards doel betrekkelijk en ondergeschikt aan het uiteindelijke doel. Vandaar dat hij de verhouding tot de doelen in ons leven niet anders kan zien dan als een vorm van <i>gebruiken</i>: ze zijn middelen in het perspectief van het uiteindelijke doel.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Maar ieder beeld is betrekkelijk. Je zou uit deze voorstelling van zaken ten onrechte de conclusie kunnen trekken dat er in het leven niet echt <i>genoten</i> mag worden, dat we haastig langs alles heen zouden moeten gaan op straffe dat wij ons doel zouden missen. Denken vanuit een ver vaderland dat na dit leven wacht zou dan inderdaad vervreemdend en verlammend werken op onze activiteiten hier en nu. Maar je moet het beeld niet te letterlijk lezen en interpreteren.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Op de vraag hoe je dat gebruiken moet verstaan, blijkt dat Augustinus in het <i>gebruiken</i> van de wereld wel degelijk ook een vorm van <i>genieten </i>ziet. Hij zegt dat het van weinig inzicht getuigt, wanneer je meent dat gebruiken en genieten elkaar totaal uitsluiten. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<b><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">Puur gebruiken leidt tot misbruiken</span></b><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Daarmee wordt duidelijk dat onze gangbare begrippen van <i>gebruiken </i>en <i>genieten</i> niet dekken wat Augustinus eronder verstaat. Bijna het tegendeel. Wat wij <i>genieten</i> noemen wordt puur <i>gebruiken</i> om niet te zeggen <i>misbruiken</i>, als we het wezen van de wereld om ons heen verabsoluteren door haar op zich te beschouwen en haar verwijzende aard te miskennen. Het pure <i>gebruiken</i> van de wereld moet je dus <i>misbruiken </i>noemen in zoverre we de wereld juist niet in haar verwijzende aard kunnen genieten. </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dat verlies van een wezenlijke dimensie kan desastreus uitpakken, als je ziet op welke manier men de wereld op dit moment '<i>gebruikt</i></span><span face=""verdana" , sans-serif">'. Je hoeft maar te denken aan de vervuiling van het milieu, de verspilling van natuurlijke grondstoffen, het misbruiken van dieren in de vleesindustrie, het misbruiken van mensen in slechts op kapitaal gerichte ondernemingen, etc.</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">In dit verband is Augustinus' verdeling van de werkelijkheid in <i>dingen</i> en <i>tekens</i> van belang. In onze dagen zien we de wereld vooral als object, als materiële werkelijkheid in zich en zijn het tekenkarakter van alles wat ons omgeeft vergeten. Volgens Augustinus moet je de wereld vooral lezen als teken van een diepere geestelijke werkelijkheid. Hij noemt onze omgang met de wereld <i>gebruiken</i> juist omdat ze als <i>verwijzing</i> moet worden beleefd. <i>Gebruiken</i> betekent dus hier in alles wat is een verwijzing zien en beleven van het goddelijke <i>Zijn</i>.</span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffd966;"><b></b></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Is deze vorm van wereldbeleving achterhaald?</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"></span> <span face=""verdana" , sans-serif">Aangetoond moet worden dat deze vorm van wereldbeleving ons niet van de werkelijkheid om ons heen hoeft te verwijderen. <i>Verwijzing</i> betekent hier niet de aandacht richten op een andere wereld, maar wijst daarentegen juist naar het wezen der werkelijkheid zelf, die hier en nu een geestelijke is.</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Wanneer Augustinus het heeft over het verwijzende karakter der dingen, dan doelt hij op het feit dat de wereld beschouwd en ervaren kan worden als <i>schepping</i>. Daarop duidt immers de laatste zin uit zijn vergelijking van het leven als reis. We moeten de wereld <i>gebruiken</i>: <i><span style="color: #ffe599;">Op die manier dat we de onzichtbare goddelijke werkelijkheid door middel van wat geschapen is begrijpen en zien, dat wil zeggen dat we uit de stoffelijke en tijdelijke werkelijkheid de tijdloze en geestelijke werkelijkheid me onze rede kunnen begrijpen."(Rom.1,20)</span></i></span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Schepping als actualiteit</b></span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">De wereld beschouwen als schepping heeft niets te maken met een theorie hoe de wereld is ontstaan. Het gaat om een geestelijke werkelijkheid niet om fysica. Het betekent ook niet dat onze tijdelijke werkelijkheid en de goddelijke werkelijkheid uit elkaar zouden liggen als twee gescheiden werelden. Die suggestie is ons opgedrongen door de Verlichting, die God wilde zien als een soort horlogemaker, die eenmaal de wereld geschapen, haar los van hem laat voort tikken. </span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">De goddelijke werkelijkheid in dit aardse <i>genieten</i> en dus <i>gebruiken</i> betekent Gods scheppende kracht hier en nu in ieder ding accepteren en ervaren. Ervaren dat alles ieder moment wordt geschapen en in stand gehouden door een levende en bezielende Kracht. Dat vereist een zekere omschakeling van perspectief. Niets is meer vanzelfsprekend, oud, voorspelbaar. Ook de wetten van de natuur, van de kosmos maken deel uit van deze goddelijke scheppende kracht, die zich als Logos van de dingen op ieder moment openbaart en realiseert.</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">In zulk een perspectief ga je anders met jezelf en de wereld om. Er is meer plaats voor verwondering en ontzag voor deze Kracht die jezelf en heel de wereld bezielt. De wereld hoeft dan niet als een soort mechanische constellatie beschouwd te worden, die slechts onderworpen is aan dode, te voorspellen wetten. De wereld openbaart zich eerder als een creatief proces, waarvan je ook zelf deel uitmaakt en waaraan je wordt uitgenodigd deel te nemen.</span><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif">De vraag is wat meer vervreemdend heeft gewerkt op ons bestaan. De helaas vaak verkeerd geïnterpreteerde neoplatoonse visie van Augustinus e.a. over het <i>genieten</i> en <i>gebruiken</i> van de wereld of de gangbare opvatting van het verlichtingsdenken dat alles geregeerd wordt door mechanische onbezielde wetten, die nu eenmaal bij voorbaat vastliggen. </span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Waarschijnlijk lijden ze aan hetzelfde euvel door de neiging het materiële gebied los te koppelen van het geestelijke.</span><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span face=""verdana" , sans-serif"></span><span face=""verdana" , sans-serif">Zonder te veel te willen afdingen op onze hedendaagse verworvenheden, wil ik toch pleiten voor een herwaardering van Augustinus' ethiek. Ik meen dat de tijd rijp is Augustinus' ethiek over het <i>gebruiken</i> en <i>genieten</i> van de wereld opnieuw minder dualistisch te interpreteren. Het doet ons met meer eerbied en huiver het aardse beschouwen. Dat wil zeggen: we <em>genieten </em>meer in augustijnse zin en <i>gebruiken</i> of liever <i>misbruiken</i> minder in de huidige seculiere zin. </span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><b>Conclusie</b></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Ik kom tot de slotsom dat Augustinus' reflectie over <i>genieten</i> en <i>gebruiken</i> nog steeds van nut kan zijn voor onze hedendaagse ethiek. Ze wil zeggen dat je geen onderscheid kunt maken tussen het sacrale en het seculiere. Er is niet een deel van onze werkelijkheid sacraal en een deel niet. Alles is sacraal of is het in het geheel niet. Onze samenleving heeft voor het laatste gekozen. Dit heeft geleid tot <i>misbruik</i>, dat wil zeggen minder respect voor de <i>natuur</i> der dingen.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="font-family: georgia;">Volg je Augustinus' opvatting, dan is alles sacraal, want verwijzing naar een diepere geestelijke werkelijkheid. Dat eist enige omschakeling en is niet makkelijk te beleven in een wereld waarin alles spreekt van de mens als 'schepper'. Ik beleef het meer in mijn huisje op het platteland dan in de stad.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<br /></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-64342419881936285242009-09-16T22:54:00.014+02:002023-12-24T17:02:17.982+01:00Augustinus over Thuiskomen<div style="text-align: left;">
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<strong><span style="color: #ffe599;"></span></strong><br />
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Kavafis, Ithaka</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het verhaal van Odysseus die na veel omzwervingen weer thuiskomt is een thema dat in de literatuur telkens weer terugkeert. Dit thema interesseert me, omdat het naar mijn mening iets archetypisch is en aan de basis ligt van ons bestaan. In verband met mijn studie van Augustinus was ik al met dat thema bezig geweest. Nu, bij het lezen van het gedicht Ithaka van Kavafis kom ik er weer op terug. Kavafis pleit ervoor de terugkeer naar huis zo lang mogelijk te maken, omdat het thuiskomen zelf niet zo veel om het lijf zou hebben. Het gaat om de reis en om zo veel mogelijk te beleven op je tocht. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
De tocht van Odysseus is een beeld van de menselijke existentie. Letterlijk genomen klopt het beeld dat Kavafis van het thuiskomen schetst. Je keert nooit terug naar hetzelfde huis, omdat jezelf bent veranderd, maar ook de mensen en de omgeving die je hebt verlaten Dus het zou wel eens een ontgoocheling kunnen zijn als je daar heel je leven aan hebt opgehangen en hebt nagelaten je grondig te engageren met wat het leven je te bieden heeft. Maar als metafoor van het leven blijft de mogelijkheid open dat het thuiskomen wel degelijk een openbaring zou kunnen zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><em>Houdt altijd Ithaka in je gedachten.<br />
Daar aan te komen dat is je bestemming.<br />
Maar overhaast de reis volstrekt niet.<br />
Beter dat die vele jaren duren zal,<br />
en dat je, oud al, landen zult op het eiland,<br />
rijk met alles wat je onderweg hebt gewonnen,<br />
niet verwachten dat Ithaka je rijkdom geven zal.<br />
<br />
Ithaka gaf je de mooie reis.<br />
Zonder dat eiland was je niet op weg gegaan.<br />
Verder heeft het je niets meer te geven.<br />
<br />
En als je het armelijk vindt, Ithaka misleidde je niet.<br />
Zo wijs als je bent geworden, met zoveel ervaring,<br />
Zul je al begrepen hebben wat Ithaka’s betekenen</em>.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Augustinus, Over het gelukkige leven</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik wil even teruggaan naar Augustinus. Een paar jaar geleden las ik zijn filosofische dialoog <span style="color: #ffe599;">De Beata Vita, Over</span> <span style="color: #ffe599;">het gelukkige Leven</span> in een nieuwe Nederlandse vertaling van Rein Ferwerda. De tekst begint met het beeld van mensen die zich op een woelige zee bevinden en die op weg zijn naar de haven en de vaste grond van het gelukkige leven. De filosofie, als de wetenschap om tot een goed leven te komen, zou een belangrijk middel zijn hen die veilige haven binnen te loodsen.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Augustinus onderscheidt drie soorten reizigers. De eerste groep is verstandig en blijft het vaderland vanaf het begin indachtig. Daarom wagen ze zich niet ver op zee, zodat ze zonder veel omwegen de veilige haven kunnen bereiken. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
De tweede groep daarentegen bekommert zich niet om hun einddoel en laten zich daarom weinig gelegen liggen aan de filosofie Ze wagen zich, aangetrokken door het bedrieglijke uiterlijk van de zee en meegevoerd door de wind, ver van het vaderland en vergeten het van lieverlee. Er moeten tegenwinden en stormen aan te pas komen om hen als het ware te dwingen de weg naar huis op te gaan. </span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Zelf rekent Augustinus zich tot een tussengroep. Dat zijn mensen die zich wel met de filosofie bezighouden, dus op zoek zijn naar het vaderland, maar in de war worden gebracht door allerlei dwaallichten, waardoor ze pas na lange omzwervingen de veilige haven van het gelukkige leven bereiken.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Die laatste groep leeft in zekere zin volgens de wijze raad die Kavafis geeft. Namelijk niet te snel terug te keren naar de thuishaven, maar wel het doel goed voor ogen houden en zoeken.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ook in dit beeld zijn allerlei archetypische thema’s vervat: Daar is het leven als zwerftocht en zoektocht naar het geluk, het leven als een woelige zee, vol gevaren en wederwaardigheden, maar ook vol verlokkingen en afleidingen. Daar is het vaderland als beeld van oorsprong en bestemming. Ook het beeld van de veilige thuishaven als symbool van het geluk. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Daarnaast is er de filosofie als het menselijk streven naar kennis omtrent dit geluk en als hulpmiddel om dit geluk te bereiken. Ze dient ertoe om in het bewustzijn de herinnering aan het vaderland te wekken.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Augustinus vraagt zich in zijn dialoog af of het geluk in dit leven geheel en al gesmaakt kan worden. Het antwoord is negatief, want het menselijk verlangen is te groot om in dit leven geheel en al vervuld te worden. Het eigenlijke vaderland is dus méér dan dit leven.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Daarin verschilt hij van Kavafis, die de nadruk legt op het gelukkige leven als reis en niet op het te bereiken doel. Er zijn voor Kavafis in het leven dan ook verschillende Ithaka's, naargelang het doel dat men zich gesteld heeft. Voor Augustinus is er uiteindelijk maar één doel van het zoeken naar wijsheid en geluk, dat is deel te hebben aan de wijsheid van God, God bezitten, zoals hij op het eind van de dialoog concludeert. In hoeverre beide visies elkaar uitsluiten of insluiten wil ik later onderzoeken.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Archetypen</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik moet eerst eens duidelijk maken wat ik met archetypisch bedoel. Archetypen zijn mijns inziens oerbeelden die in het menselijk bewustzijn om zo te zeggen gegeven zijn en daar hun oorsprong vinden. Het zijn beelden die niet van buiten af in het bewustzijn zijn binnengekomen. Ze zijn ook niet willekeurig uitgevonden door deze of gene schrijver of denker. In dat opzicht zijn ze dus niet particulier of toevallig, maar algemeen en noodzakelijk in ons bewustzijn aanwezig, hoewel die aanwezigheid natuurlijk latent kan zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het zich met deze beelden bezighouden, voorzover ze algemene geldigheid hebben, is een vorm van wetenschap, maar dan niet naar het model van de natuurwetenschappen. Het gaat hier niet zozeer om de empirie van de buitenwereld, maar van de binnenwereld. Het is een vorm van ervaring, maar een ervaring die gebaseerd is op introspectie. Filosofie, psychologie, godsdienstwetenschappen zouden zich met deze oernoties bezig moeten houden. En in mijn ogen ook de theologie, voorzover je de openbaring, de bijbel, de traditie kunt zien als vormgeving van die natuurgegeven oerbeelden. Ook kunst en literatuur houden zich in wezen bezig met deze archetypen, zij het dat ze deze natuurlijk niet in hun algemeenheid, maar in hun bijzonderheid vormgeven.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik wek misschien de indruk als zouden er legio van dit soort archetypen in ons bewustzijn aanwezig zijn. Maar mijn intuïtie zegt me dat hun aantal niet groot kan zijn of in ieder geval tot enkele noties of tot één enkele notie te herleiden.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Homecoming</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het archetype waartoe vele van de genoemde beelden te herleiden zijn is wat ik ooit door Roger Scruton ‘homecoming’ heb horen noemen. Misschien vatte hij de term wel tamelijk letterlijk op, meer dan ik geneigd ben te doen, of tamelijk concreet als het in je leven vinden van een vaste plek, waar je in Heideggeriaanse zin kunt ‘wohnen’. Maar in dat homecoming zitten natuurlijk veel psychologische, geestelijk aspecten, als het ‘tot jezelf komen’, het vinden van zin, taak en bestemming in dit leven. Als er sprake is van het vinden van een bestemming, dan is homecoming in diepste wezen het vinden van je oorspronkelijke bestemming. Dat vinden is weer het resultaat van een zoektocht naar iets wat ik niet helemaal zelf in handen heb of kan maken, maar mij in oorsprong gegeven is. In dat geval hangen oorsprong en bestemming met elkaar samen.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Het zoeken van een richting</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Je zou kunnen opmerken dat zulke noties van oorsprong en bestemming je door opvoeding en onderwijs zijn bijgebracht. Dan is het een kwestie van cultuur die ik verwar met noties die van nature gegeven zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Natuurlijk is het zo dat onze directe ervaring er een is -om het beeld van Augustinus te gebruiken- van zich op zee te bevinden zonder duidelijke notie van vanwaar en waarheen. Of -om met Heidegger te spreken- van een ‘geworfen sein’, zonder dat we daarom gevraagd hebben en zonder de middelen te kennen waarmee we ons kunnen redden. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Maar deze oorspronkelijke ervaring zou het besef van richting kunnen impliceren en sluit het in ieder geval niet uit. Het leven als zwalken en op drift zijn, als het missen van richting vooronderstelt dan het besef dat er enige richting zou moeten zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De rol van de filosofie</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het is volgens Augustinus de filosofie die dat bewustzijn van richting en doel zou kunnen ontwikkelen. De filosofie moet wel in de eerste plaats het vermogen tot introspectie, van bij zichzelf te rade gaan, ontwikkelen alvorens zich bij het bepalen van de richting door anderen te laten leiden. Het kompas dat onze bestemming zou moeten aangeven moet wel in onszelf liggen en niet buiten ons. Anders gezegd: het archetype dat ons het besef geeft van onze oorsprong en bestemming moet in ons bewustzijn aanwezig zijn en we kunnen er slechts met anderen over communiceren voorzover we het in onszelf ontdekt hebben.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De reikwijdte van het begrip thuiskomen</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wat ligt er dan aan kennis in dit vóórbewuste archetypische gebied dat we slechts per intuïtie kunnen bereiken? Allereerst is daar de notie die Augustinus heeft uitgewerkt en die ten nauwste verwant is met het begrip bekering. Het is een terugkeer naar de eigen innerlijke oorsprong. Een terugkeer die niet direct kan plaatsvinden, maar na een lange weg van innerlijke strijd en bewustwording. Men moet om zo te zeggen ‘ver van huis’ zijn geraakt. Er moet een lange zwerftocht aan het thuiskomen vooraf zijn gegaan, waarin men zich min of meer verloren heeft gevoeld. Daarom is de eerste categorie van zeevaarders die Augustinus in zijn De Beata Vita noemt niet een reële optie. Nauwelijks uitgevaren uit de thuishaven er weer terugkeren, dat is niet het leven. Vandaar de raad van Kavafis om de tocht naar Ithaka lang te laten duren, want de reis télt. Het thuiskomen is een terugkeer, maar het is in zekere zin niet dezelfde die terugkeert. De persoon is zeker identiek, maar er is een heel leven doorheen gegaan. Hij keert, zoals Kavafis zegt, rijk aan ervaring terug. Bij Augustinus denk je onwillekeurig aan het evangelische beeld van de ‘verloren zoon’, die meer gefêteerd wordt dan zijn thuisgebleven broer. Verder is daar de reminiscentie aan het ‘verloren paradijs’ dat vanuit een leven vol moeite en pijn zou moeten worden teruggevonden.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Het zijn niet alleen bijbels beelden waarnaar Augustinus verwijst. Zijn Belijdenissen zijn doordrenkt van een neoplatoonse beeldspraak, die beïnvloed is door het lezen van de geschriften van Plotinus. Globaal gezien komt de filosofie van Plotinus hierop neer dat we allen zijn voortgekomen uit een oereenheid, het Éne, en dat het onze bestemming is daartoe terug te keren. Ons leven in deze stoffelijke wereld, bepaald door tijd en plaats geeft aan ons leven het karakter van veelheid, van verstrooidheid. Zijn filosofie roept op om vanuit deze verstrooidheid ons leven weer tot eenheid te brengen en zo deel te hebben aan het Éne.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
De neoplatoonse filosofie ziet het leven dan ook als een leven in den vreemde, ver van het thuisland. Het is een toestand van vervreemding van de oorsprong en daarmee van je diepste zelf. Thuiskomen is een cirkelgang waarbij de bestemming in zekere zin gelijk is aan de oorsprong. Het is een tot jezelf komen, nadat je lange tijd buiten je zelf hebt geleefd. Het is uiteindelijk de gang van het leven zelf van geboorte naar dood, de gang van een oereenheid waar je vaag weet van hebt naar een nieuwe eenheid, het samenvloeien van het ikbewustzijn met het Albewustzijn. Veel valt hier niet over te zeggen, maar er helemaal niets over zeggen lijkt me nog minder zinvol.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De visie van Kavafis en Augustin</strong>us</span></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik vroeg me al af in hoeverre de visie van Augustinus en Kavafis over het thuiskomen elkaar zouden dekken. Kavafis benadrukt het feit dat de tocht naar huis belangrijk is en dat deze wereld een wereld vol rijkdommen is, waaraan je veel te winnen hebt. De neoplatonische beeldspraak van Augustinus maakt de tocht naar huis veel meer ondergeschikt aan het einddoel. Toch zou het niet juist zijn te concluderen dat hij de materiële wereld als iets negatiefs zou beschouwen waaruit we ons zo veel mogelijk zouden moeten terugtrekken. Het ‘leven in den vreemde’ is veel meer het psychologische feit van vervreemding van onszelf. Ook hier hebben we juist de tocht door de wereld nodig om tot onszelf te komen.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Het tot zichzelf komen</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Wanneer de dood gezien kan worden als een voltooiing, als het definitieve thuiskomen, als het komen tot een totaal bewustzijn of anders gezegd tot het volledige zijn, dan is iedere vorm van bewustwording een stap op de weg naar dit uiteindelijke doel. Het thuiskomen is dan een geestelijk proces, waarin het doel even oplicht, iedere keer wanneer we ‘tot onszelf komen’. Ik bedoel daarmee dat het ik op enkele geprivilegieerde momenten vermag door te dringen tot de diepere lagen van zichzelf of liever dat het diepere zelf zich openbaart en naar de oppervlakte van het bewustzijn breekt. De ervaring van het thuiskomen openbaart zich dan in een gevoel van diepe ontroering, van herkenning, een weten van ‘zo is het en zo was het en zo zal het altijd zijn’. Die ervaring is een mengsel van vreugde en droefheid, van nostalgisch weten en van heimwee.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Thuiskomen als vervulling van de Eros</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Als we spreken over de ervaring van heimwee en nostalgie, dan impliceert dat gevoel de notie van het thuiskomen, zij het dat het ervaren wordt in de vorm van een gemis. In de momenten van geluk is het gemengd met heimwee, omdat het totale thuiskomen nog moet plaatsvinden. Dat mengsel van verlangen en gedeeltelijke vervulling van dat verlangen is wat mensen drijft en overeind houdt. Een reden waarom het thema van het thuiskomen me boeit is dat het raakt aan de Eros. Het gaat bij de Eros niet alleen om het seksuele verlangen, maar om het totale existentiële verlangen naar vervulling van ons bestaan. Wanneer je hier spreekt over de rol van de filosofie bij het thuiskomen, dan heeft ze niet in de eerste plaats met een verlangen naar kennis en inzicht te maken, maar met het verlangen naar geluk. Dat verlangen sluit het element van kennis niet uit, maar is breder. Het is niet alleen gericht op het ware, maar ook op het goede en schone Het bevredigt niet alleen het hoofd, maar ook het hart. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Eros en de filosofie</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik ben me bewust dat ik met het verbreden van de filosofie naar haar oorspronkelijke betekenis lijnrecht inga tegen de huidige nuchtere levensbeschouwelijke opvattingen. Het is bijna een taboe en je zou je ervoor moeten schamen nog ‘de redenen van het hart’ ter sprake te brengen in een ‘rationele’ discussie. De filosofie van Plato blijkt in ieder geval verouderd, tenminste als ik zou afgaan op een nawoord op de Nederlandse vertaling van Plato’s Symposium, (door Koolschijn modieus vertaald met Feest). Daar beweert een zekere Piet Gerbrandy, dat Plato zo goed als niet meer gelezen wordt en dat de dialoog ons filosofisch weliswaar niet meer kan inspireren, maar dat ze literair nog heel interessant kan zijn.. Zo’n stelling wekt de indruk van ‘verlichtheid’, maar die modieuze kijk bedekt een hoop filosofisch onbenul, alsof Plato’s visie op de Eros alleen maar een interessant literair verdichtsel zou zijn.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Eros en verlangen naar geluk</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Naast ons verlangen naar kennis en inzicht blijft het verlangen naar geluk de drijfveer van ons handelen. Maar in deze tijd heeft dat laatste een romantische, enigszins weeë bijsmaak gekregen, alsof het hier om iets oneigenlijks en afgeleids gaat en niet om iets wezenlijks, dat bepalend is voor het menselijke bestaan. Toch heeft de vraag naar het geluk centraal gestaan in de klassieke filosofie. Wellicht is er debet aan dat die vraag voortijdig haar geijkte antwoord gevonden heeft in het christendom, dat God als pasklaar antwoord op de vraag naar het geluk poneerde, waardoor de vraag en daarmee het antwoord nauwelijks nog uitgediept hoefde te worden. Toch kan niemand het me uit mijn hoofd praten dat de kern van de filosofie in de Eros is gelegen en dat de vraag naar geluk geëxploiteerd dient te worden. Ik ben me bewust dat geluk geen notie is die je exact kunt definiëren, net zo min als de noties van waarheid, goedheid en schoonheid. Enig besef ervan wordt immers door introspectie verkregen. Maar mijn ervaring is dat juist in de vraag naar geluk een deel van het antwoord gegeven is, zoals in de Eros als verlangen een deel van de vervulling gegeven is. Ik weet dat dit geen rationele bewijsvoering is, maar dat ze niettemin berust op die ervaringen waarin vreugde om de vervulling en droefheid om het gemis gemengd zijn. Vandaar mijn pleidooi om je bij het filosoferen niet tot de Ratio te beperken, maar de Eros centraal te stellen. Dat wil overigens niet zeggen dat ik de norm van het kritische verstand verlaat en puur af wil gaan op het gevoel.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De aard van de archetypen</span></strong></div>
<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: georgia;">
Ik zal om misverstanden te voorkomen verder in moeten gaan op de aard van wat ik archetypen noem. Ik wil niet de indruk wekken dat het hier gaat om basiselementen van het menselijk bestaan die ook inhoudelijk al vastliggen. Ik wil me meer aansluiten bij de definitie die Jung daarover gegeven heeft. Hij benadrukt dat archetypen geen specifieke inhoud hebben, maar uitsluitend formeel bepaald zijn. Ook voor mij hebben archetypen een bepaalde formele structuur, maar die vorm is leeg. Dat stelde ik al vast met betrekking tot de Eros, die formeel bepaald is als verlangen, als gemis van een vervulling waar de Eros formeel op gericht is. Archetypen zijn dan grondvormen, voorontwerpen, die nog verwerkelijkt moeten worden in het leven. Daarom is hun inhoud niet eenvormig, maar wordt op een oneindig individuele manier in ieder individu verwerkelijkt. Toegepast op het thuiskomen, biedt dit archetype puur gezien weinig inhoudelijke informatie, behalve dan dat het een transcendent gegeven is, dat iedere verwerkelijking overstijgt en ook overstijgen moet. Toch moet dit ontwerp in het leven verwerkelijkt worden. Vandaar het advies van Kavafis om de reis zo lang en intensief mogelijk te maken. De intensiteit van leven is bepalend voor de aard van het thuiskomen. Maar dan moet je, de reis en het doel voor ogen blijven houden. Dat wil zeggen dat je moet leven volgens dit transcendente gegeven. Dat houdt volgens Kavafis in dat je denken<i> hoog</i> moet blijven en <i>verfijnd</i>.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: left;"><span style="font-family: georgia;">
zie vervolg: <a href="http://augustinus-log.blogspot.com/search/label/Thuiskomen%20%28vervolg%29"><span style="color: #ffe599;">http://augustinus-log.blogspot.com/search/label/Thuiskomen%20%28vervolg%29</span></a></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="color: #ffd966;"><b><br /></b></span></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-46829109256079386062009-09-16T22:36:00.029+02:002023-12-24T17:03:51.356+01:00Augustinus en het Leven als Reis<div align="justify" style="text-align: center;">
<br />
<span style="font-family: courier;"><br />
</span><div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: courier;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: courier;"><br /></span></div>
</div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Ik vraag me af wat binnen het
gedachtegoed van Augustinus nog steeds kan inspireren. Ik zoek dat in zijn
benadrukking van de <em><span style="color: #ffe599;">innerlijkheid</span></em> als bron van spiritualiteit. Dat zal een
tegenwicht kunnen bieden tegen de algemene <span style="color: #ffe599;">uithuizigheid,</span> de neiging om het
centrum van je bestaan buiten jezelf te zoeken. Augustinus beeld van de <em><span style="color: #ffe599;">Innerlijke
Leraar</span></em> wijst al op een gegeven in de mens dat als kompas dient om doel en
richting in het leven te vinden. Daarbij gaat Augustinus ervan uit dat in het
bewustzijn van iedere mens van nature een spoor te ervaren is van een
goddelijke aanwezigheid, die aan de oorsprong staat van zijn zoeken naar
waarheid en zijn steeds verder reikend verlangen naar geluk.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dit beeld van de <em><span style="color: #ffe599;">Innerlijk Leraar</span></em>
als een ijkpunt en gids verdient nog verdere toelichting. Zo is het duidelijk
dat deze in het bewustzijn geen kant en klaar gegeven is, maar, een scheppend
vermogen dat in de ervaringen van het leven tot ontwikkeling moet komen en de
mens moet brengen tot wat hij in diepste wezen is. Wanneer we het toepassen op
de levensloop van Augustinus zelf, dan blijkt uit zijn beschrijving ervan in zijn
<em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen </span></em>hoe betrekkelijk laat hij zijn weg gevonden heeft. En ook nadat
hij zich in dienst van God heeft gesteld, blijkt dat hij zijn geestelijke
ontwikkeling niet als voltooid beschouwt. <o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif"">We moeten uit zijn verslag in de <em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span></em>
wel de conclusie trekken dat zijn weg naar God een moeizame en lange reis
vergde. En hoewel het een persoonlijke reis was, beschouwde hij die ook als
exemplarisch voor de weg die iedere mens te gaan heeft.</span><br />
<br />
<span face=""verdana" , "sans-serif""><strong><span style="color: #ffe599;">De reis naar de haven van het
gelukkige leven</span></strong> <o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Al vele jaren eerder dan in zijn <em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span></em>
beschreef Augustinus zijn ontwikkeling als een lange, moeizame reis. In de
aanhef op de dialoog <em><span style="color: #ffe599;">Over het gelukkige leven </span></em>vergelijkt hij zijn zoektocht
naar het geluk met een onstuimige zeereis die hem uiteindelijk brengt in de
veilige haven van de rust in God, die hij in het buiten Cassiciacum geniet. Ook
hier plaatst hij die reis in een meer universeel verband. In het beeld dat hij
schetst bevinden zich alle mensen in deze wereld als op een woelige zee, waarop
ze in eerste instantie doelloos ronddobberen. Ieder zoekt op zijn manier een
richting. Wat hen daarbij tot gids zou kunnen dienen is de <em><span style="color: #ffe599;">filosofie</span></em>, die de
richting kan bepalen naar de haven van het gelukkige leven.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif""></span><br /></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Hij onderscheidt daarbij <span style="color: #ffe599;">drie
soorten reizigers</span>. De eerste groep gebruikt onmiddellijk het verstand en blijft
het vaste land vanaf het begin indachtig. Daarom wagen ze zich niet ver op zee,
zodat ze zonder veel omzwervingen de veilige haven kunnen bereiken.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif""></span><br /></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">De tweede groep daarentegen
bekommert zich niet om het einddoel en laat zich weinig gelegen liggen aan de
filosofie, die hun richting zou kunnen geven. Ze laten zich meevoeren door de
gunstige wind en door de genietingen van het moment en vergeten allengs hun
vaderland. Wat hen nog zou kunnen redden is een storm die hen ondanks henzelf
terugdrijft naar de veilige haven.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zelf rekent Augustinus zich tot een
tussengroep. Deze bestaat uit reizigers die zich wel door de filosofie laten
leiden en het vaderland indachtig blijven. Maar ze laten zich door allerlei
dwaallichten en tussentijdse verleidingen ophouden. Pas laat worden ook zij na
veel omzwervingen, meestal ook door stormen in hun leven, naar de rustige haven
gedreven die ze voor ogen hadden.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Augustinus ent hier zijn visie op de
in die tijd gangbare beelden, die je de klassieke <em><span style="color: #ffe599;">oerbeelden, archetypen</span></em> zou kunnen noemen
van het menselijk leven. Daar is het leven als <em><span style="color: #ffe599;">zwerftocht en zoektocht</span></em> naar het
geluk, het leven als een <span style="color: #ffe599;"><em>woelige zee,</em></span> vol onzekerheid en risico’s, waarin de
mens zich tegen wil en dank gedropt ziet. Daar is <em><span style="color: #ffe599;">het vaderland</span></em> als beeld van
oorsprong en bestemming en ook de <span style="color: #ffe599;"><em>veilige thuishaven</em></span> als symbool van het
gevonden geluk. Daar is tenslotte de <em><span style="color: #ffe599;">filosofie</span></em> als samenvatting van de
menselijke reflectie welke richting hij in het leven moet nemen. Zij moet in
het bewustzijn de herinnering aan het vaderland wekken en levendig houden.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Uit de boven beschreven beelden
blijkt dat het leven van de mens als een <em><span style="color: #ffe599;">cirkelgang </span></em>moet worden opgevat. Het
doel van de reis is terugkeren naar de thuisbasis, naar de haven van waaruit
men vertrokken is.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span face=""verdana" , "sans-serif""><strong><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De lange of de korte weg?<o:p></o:p></span></strong></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De opvatting dat het leven een
cirkelgang is roept wel enkele vragen op. Moet de eerste groep reizigers die
Augustinus noemt wel als ideaal worden beschouwd? Is het doel van het leven om,
nauwelijks op zee, zo snel mogelijk weer naar huis terug te keren? Telt voor
Augustinus alleen het doel of ook de reis?<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Het moet gezegd worden dat Augustinus
in zijn beschrijving van de reis vooral de negatieve kanten belicht (de
<em><span style="color: #ffe599;">gevaren, de dwaallichten, de verleidingen</span></em>), maar dat houdt niet in dat de reis
zelf voor hem geen betekenis heeft. Het is <span style="color: #ffe599;">dank zij zijn vele ervaringen</span> dat
hij gekomen is tot zijn doel. Daar is de merkwaardige nadruk op de <em><span style="color: #ffe599;">‘stormen’</span></em> in
het leven die hem in de goede richting hebben gevoerd. Voor hem is dus ook
de ervaring van belang om te worden wat men in wezen is.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif""></span><br /></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">De lange weg die Augustinus is
gegaan lijkt daarom van de drie geschetste mogelijkheden de meest realistische.
Doel en richting kunnen door filosofische reflectie wel gekend worden, maar de
levensreis moet noodzakelijkerwijze een <em><span style="color: #ffe599;">zoektocht en een zwerftocht</span></em> zijn, omdat
de weg en de middelen proefondervindelijk moeten worden gevonden.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif"">Augustinus plaatst daarmee de
levensreis in de klassieke traditie. Zijn reis is een soort <em><span style="color: #ffe599;">Odyssee,</span></em> een
moeizame terugtocht naar huis langs vele dwalingen en verleidingen waarvan hij
zich ternauwernood kon ontdoen. Daarom prijst hij zich in zijn dialoog
gelukkig, dat hij niet voor de verlokkingen van de Sirenen is bezweken, maar
nog tijdig de veilige haven van het gelukkige leven heeft bereikt.</span><br />
<br />
<span face=""verdana" , "sans-serif""><strong><span style="color: #ffe599;">De reis naar binnen<o:p></o:p></span></strong></span></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Aan het eind van de samenspraak <em><span style="color: #ffe599;">Over
het gelukkige leven</span></em> komt Augustinus tot de slotsom dat we in dit leven nog niet
<em><span style="color: #ffe599;">geheel en al</span></em> gelukkig kunnen zijn. Zolang onze geest nog niet tot volle
verzadiging is gekomen en we nog naar die volheid zoeken is het doel van de
reis niet bereikt. Het vaderland is dus méér dan dit leven. Het is volkomen
deel hebben aan Gods leven, God <em><span style="color: #ffe599;">bezitten</span></em>, dat wil zeggen God <span style="color: #ffe599;">genieten</span>.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Dat Augustinus geestelijke streven
dit leven overstijgt, wil nog niet zeggen dat zijn spiritualiteit van een
andere wereld zou zijn. Zijn dialoog <em><span style="color: #ffe599;">Over het gelukkige leven</span></em> wil juist aantonen
dat geluk in dit leven gezocht kan en moet worden. Daarbij verwijst hij naar
zijn eigen situatie, wanneer hij los van vele belemmeringen in het buiten
Cassiciacum de rust gevonden heeft die hij zocht. In de dialoog wordt duidelijk
dat om God te genieten niet gewacht hoeft te worden op het eind van de
levensreis, maar dat hij hier en nu gesmaakt kan worden. Daar is echter een
reis naar binnen voor nodig.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Vlak vóór de periode dat hij <span style="color: #ffe599;">Over
het gelukkige leven</span> schrijft heeft Augustinus kennisgemaakt met enkele
filosofische traktaten van Plotinus. Eén daarvan is getiteld <em><span style="color: #ffe599;">Over het geluk</span></em>,
een ander <em><span style="color: #ffe599;">Over de Schoonheid</span></em>. In de laatste verhandeling spreekt Plotinus over
de terugkeer naar het vaderland, het land waar we vandaan komen en waar de
vader is. In tegenstelling tot Augustinus, die het beeld van het schip gebruikt
om naar het vaderland terug te keren, wijst Plotinus bij de terugreis ieder
vervoermiddel van de hand. De reis gaat niet te voet, noch met paard en wagen,
noch per schip, maar:<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">"je moet je ogen sluiten en tot
een andere vorm van zien komen. Je moet dat vermogen aanspreken dat iedereen
bezit en waar maar weinigen gebruik van maken."(Enneaden 1:6.8)<o:p></o:p></span></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Voor wie dat vermogen ontwikkelt
speelt de reis zich niet meer alleen <span style="color: #ffe599;"><em>horizontaal</em></span> af in de tijd, maar ook
<em><span style="color: #ffe599;">verticaal</span></em> in de diepere lagen van het bewustzijn. In beginsel is het vaderland
<em><span style="color: #ffe599;">hier en nu</span></em> aanwezig, wanneer je inkeert in jezelf en God als bron en leven van
het eigen bestaan ervaart.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">In het zevende hoofdstuk van de <span style="color: #ffe599;"><em>Belijdenissen</em></span>
doet Augustinus van die innerlijke reis verslag. Hoe hij, aangespoord door het
lezen Plotinus geschriften en met God als gids, inkeert in zichzelf. Met een
innerlijk oog neemt hij in zich de grond van het <span style="color: #ffe599;">‘zijn’</span> waar in de vorm van een
alles omvattend licht. Het licht heeft zo’n verblindende kracht, dat hij het
als zijn God herkent en in liefde ervoor ontvlamt. Deze geestelijke vorm van
zien is niet wereldvreemd. Ze kijkt als het ware door het bestaan heen, niet
naar een andere wereld, maar naar de grond van het bestaan zelf.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif""></span><br /></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">Augustinus is zich echter bewust dat
dit vermogen om in het eigen bestaan God als grond te ervaren zwak is en
ontwikkeld moet worden. Deze zwakheid heeft tot gevolg dat hij zichzelf ervaart
als ver van zichzelf verwijderd, terwijl God dichtbij is:<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><em><span style="color: #ffe599;">Ik zag dat ik ver van U was in een
land van vervreemding</span></em>.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , "sans-serif""></span><br /></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;">De vervreemding bestaat erin dat het
buiten zichzelf levende ik nog ver verwijderd is van het eigen diepste zijn.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De reis naar de haven van het geluk
is de terugkeer van het ik uit zijn vervreemding naar zichzelf, dat wil zeggen
naar de aan alle mensen gemeenschappelijke diepte van het bewustzijn, waar God
als scheppende kracht aanwezig is.<o:p></o:p></span></div>
<div style="line-height: 150%;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
</div>
</div>
</div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-89890528080401368522009-08-30T23:09:00.027+02:002023-12-24T17:05:31.992+01:00Augustinus over Amor en Caritas<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" style="line-height: 150%; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" style="line-height: 150%; text-align: center;">
<span style="font-family: georgia;"><em><span style="color: #ffe599; font-size: 14pt; font-style: normal; line-height: 150%;">Op
zoek naar een Augustijnse spiritualiteit</span></em><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="color: black; font-size: 14pt; line-height: 150%;"><o:p></o:p></span></i></span></div>
<div align="left" style="line-height: 150%; text-align: justify;">
</div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zoeken naar een Augustijnse
spiritualiteit betekent, naar ik meen, een uitweg zoeken in een impasse in de
hedendaagse religieuze beleving. Voor mij is die impasse gelegen in het feit
dat de officiële religie zich exclusief als van bovennatuurlijke oorsprong
presenteert. Het heil voor de mens komt dan <em><span style="color: #ffe599;">van buiten</span></em>. In zo’n voorstelling
van zaken maak je alle religieuze beleving die we van onszelf <em><span style="color: #ffe599;">van binnen uit</span></em> en
van nature hebben tot iets oneigenlijks of tweederangs. Dat heeft het
tegenovergestelde effect dan wat beoogd wordt tot gevolg. Het merendeel van de
mensen keert zich af van een beleving die hun wezensvreemd is en zoekt zijn
eigen heil, terwijl de officiële kerken tot een eiland worden <o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Augustinus
is geen dualist<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De spiritualiteit van Augustinus kan
mijns inziens in deze impasse een uitweg bieden. Zijn denken is nog van vóór de
scheiding tussen het natuurlijke en het bovennatuurlijke gebied, hoewel vaak
het tegendeel wordt beweerd en de latere theologen zich in hun dualistisch
denken vaak op hem zullen beroepen.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Het gaat om een manier van lezen en
interpreteren. Te weinig wordt rekening gehouden met het feit dat Augustinus
van origine niet een dogmatisch theoloog was , maar een retor, een literator,
die zich in beelden en tegenstellingen uitdrukte. Daarom is de kans groot, dat
die literaire manier van denken te letterlijk wordt geïnterpreteerd, door wat
hij in beeldende tegenstellingen uitdrukt als losstaande elkaar uitsluitende
werkelijkheden voor te stellen.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Augustinus
streeft naar eenheid<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Je moet je er bij het lezen goed van
bewust zijn dat Augustinus, bij zijn denkwijze in tegendelen juist de eenheid
beoogt, ook al word je in eerste instantie nogal eens op het verkeerde been
gezet. Bij het lezen van de <em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span></em> bijvoorbeeld moet je bij eerste
lezing wel tot de conclusie komen dat de mens, de menselijke natuur, het
menselijke bestaan, van jongs af aan door en door zondig en pervers is. Hij
begint zijn betoog al met het voorbeeld van een baby, die nog niet kan spreken,
maar die al jong vol bitterheid en nijd naar het kind kijkt dat samen met hem
van de moederborst drinkt. Deze nadruk op de zondigheid van de mens, die door
heel de <em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span></em> heen is geweven, wekt in eerste instantie de indruk dat
Gods heerlijkheid en genade beleden moet worden door de menselijke slechtheid
zo breed mogelijk uit te meten.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De
mens is van nature op het goede gericht<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Maar de conclusie dat er volgens
Augustinus niets goed zou zijn aan de menselijke natuur is te voorbarig. Dat
zou het geval zijn, als in zijn visie God en mens tegenover elkaar zouden staan
en elkaar zouden uitsluiten. Maar de <em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen</span></em> tonen ook op iedere
bladzijde aan hoezeer God en mens elkaar vanaf het begin impliceren. God staat
niet buiten de mens, maar is hem <em><span style="color: #ffe599;">meer innerlijk dan hij zichzelf is</span></em>. Dat houdt
in dat de mens niet door en door slecht kan zijn. <o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">De mens is in diepste kern goed,
want hij draagt van nature die goddelijke aanwezigheid als een onuitwisbaar
stempel in zich. Ze openbaart zich aan hem als <em><span style="color: #ffe599;">innerlijke leidsman en
geneesheer</span></em> en als zijn uiteindelijk doel. Wat de mens corrupt en zondig maakt
is het ontkennen van die wezenlijke oriëntatie. Zonde is in Augustinus ogen een
kwestie van desoriëntatie, van dwalen, van de weg kwijt zijn. Het hart verliest
zich in dingen die niet zijn bestemming en zijn geluk kunnen zijn. Daarmee
wordt het kwaad en de verstoring die dat met zich meebrengt niet ontkend, maar
er is geen sprake van absolute perversie. <em><span style="color: #ffe599;">Zelfs de ongodsdienstige blijft in
zijn hart gericht op het ware geluk. </span></em>(Belijdenissen X, xxii, 32)<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Ook
de natuur is genade<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Die implicatie van menselijke natuur
en goddelijke genade dicht in de spirituele beleving het gat tussen het
natuurlijke en bovennatuurlijke gebied. Gods kracht werkt in ieder mens <span style="color: #ffe599;"><em>van
binnen uit</em></span> en wordt niet van buiten als een superstructuur aan het menselijke
toegevoegd. Alles is in deze visie genade, pure goddelijke gegevenheid. Daarvan
maakt in principe ook de menselijke natuur deel uit.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De
goddelijke liefde is losgeraakt van de menselijke<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Deze aanloop leek me nodig, omdat de
implicatie van natuur en genade ook van toepassing is op Augustinus’ opvatting
over de liefde. Nu kent de liefde bij hem verschillende benamingen, maar ik zou
me tot twee willen beperken, <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> en <span style="color: #ffe599;">Caritas</span>. Het zijn twee aspecten van de
liefde die in oorsprong, ook bij Augustinus, onlosmakelijk met elkaar waren
verbonden, maar die in deze tijd min of meer los van elkaar zijn komen te staan
en in hun betekenis zijn beperkt. <o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><em><span style="color: #ffe599;">Caritas</span></em> heeft een strikt
christelijke duiding gekregen, terwijl omgekeerd <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> als equivalent van het
Griekse <em><span style="color: #ffe599;">Eros</span></em> zijn oorspronkelijk religieuze en transcendente perspectief heeft
verloren en aanduiding is geworden van de aardse, geslachtelijke liefde <o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zo’n verengde opvatting van de
liefde heeft haar gevolgen voor de spiritualiteit. Wanneer <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> en <em><span style="color: #ffe599;">Eros</span></em> niet
meer religieus geduid kunnen worden, komt de christelijke liefde buiten hun
gebied te vallen en beperkt deze zich tot naastenliefde in de vorm van <em><span style="color: #ffe599;">Caritas</span></em>,
dat wil zeggen liefdadigheid. Daarmee wordt de liefde teruggebracht tot sociale
actie, tot hulp in nood. En het is maar de vraag of deze vorm van liefde altijd
wenselijk is, omdat ze ongelijkheid veronderstelt en in stand houdt.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Maar ook <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> leidt een armoedig en
gesloten bestaan, wanneer ze haar transcendente perspectief mist. De mensen
onderling kunnen elkaars verlangen uiteindelijk niet vervullen. En het zou een
misvatting zijn elkaar als doel te stellen.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Ook
Amor is van nature religieus<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Er is dus veel voor te zeggen <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em>
weer te zien in het perspectief waarin ook Augustinus haar zag: als die van
nature religieuze impuls die het aardse bestaan overstijgt. Ze heeft altijd in
zijn leven een centrale rol gespeeld en is dat blijven spelen. Het lijkt mij
onjuist te veronderstellen dat zijn bekering erin bestond dat <em><span style="color: #ffe599;">Amor </span></em>als wereldse
liefde werd ingeruild voor <span style="color: #ffe599;"><em>Caritas</em></span>. <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> is als <em><span style="color: #ffe599;">Eros</span></em>, als verlangen en
hartstocht altijd de centrale drijfveer gebleven. De eigenlijke verandering
komt voort uit een vernieuwde oriëntatie van dat verlangen, waarin het hart
wordt gericht op zijn uiteindelijke bestemming en van ware liefde wordt
vervuld.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">Amor
is altijd centraal blijven staan in Augustinus' beleving<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Hoezeer <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> de centrale drijfveer
in Augustinus’ religieuze beleving is gebleven lees ik in het laatste boek van
zijn <em><span style="color: #ffe599;">Belijdenissen </span></em>(XIII,ix,r.22), waarin hij de welbekende uitspraak doet: <span style="color: #ffe599;"><em>“pondus
meum amor meus”,</em></span> letterlijk vertaald als <em><span style="color: #ffe599;">“mijn liefde is mijn gewicht”.</span></em>Daarmee
bedoelt hij niet dat zijn liefde beheerst wordt door de zwaartekracht, maar
juist wordt bepaald door een innerlijke kracht die het menselijke hart omhoog
trekt naar zijn plaats van bestemming. Zoals olie in het water gegoten juist
vanwege zijn lichtheid van gewicht opstijgt naar boven, zo verlangt ook het
hart door de drang van de <span style="color: #ffe599;"><em>Amor</em></span> gedreven omhoog te stijgen naar de plaats waar
het hoort. <o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Als <em><span style="color: #ffe599;">Amor</span></em> zo verticaal gericht is,
rijst de vraag, wat de rol is van <em><span style="color: #ffe599;">Caritas</span></em>, de christelijke naastenliefde. In
het perspectief van transcendente menselijke verlangen, zal de nadruk niet
komen te liggen op de <span style="color: #ffe599;"><em>ongelijkheid</em></span> tussen de mensen, maar juist op hun <span style="color: #ffe599;"><em>gelijke
conditie</em></span>. Dat vraagt om een besef van solidariteit, omdat men gedreven wordt
door een in wezen zelfde verlangen naar eenzelfde bestemming. Het gaat er dan
om dit transcendente perspectief bij elkaar levendig te houden en te
ontwikkelen. In dit opzicht is iedereen immers even arm en leeg. Maar je kunt
ook zeggen even rijk, want in Augustinus’ visie is alles genade, gave van de
goddelijke Geest, ook dit menselijke en natuurlijke vermogen om lief te hebben.<o:p></o:p></span></div>
<div align="left" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599; font-family: georgia;">De
richting van de Eros<o:p></o:p></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: left;">
<span style="font-family: georgia;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">Onze rust is onze plaats van
bestemming.<br />
Liefde draagt ons daarheen<br />
En uw goede Geest heft onze laagheid<br />
Omhoog uit de poorten van de dood.<br />
In een goede gezindheid ligt onze</span> <span style="color: #ffe599;">vrede.<br />
Ieder lichaam neigt door zijn gewicht naar zijn bestemde plaats.<br />
Dat gewicht beweegt niet noodzakelijk naar beneden, <br />
maar naar zijn eigen plaats.<br />
Vuur wil naar boven gaan, een steen naar beneden.<br />
Ze doen dit door hun gewicht. <br />
Ze zoeken hun eigen plaats.<br />
Olie die je onder water uitgiet stijgt naar boven.<br />
Water dat je op olie giet, zakt tot onder de olie</span>.<br />
<span style="color: #ffe599;">Ze doen dit door hun gewicht. <br />
Ze zoeken hun eigen plaats.<br />
Niet goed op hun plaats, zijn ze onrustig.<br />
Maar eenmaal in de juiste positie komen ze tot rust<br />
</span>
<span style="color: #ffe599;"></span></span></i><br />
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;">Mijn gewicht is mijn liefde.<br />
Waarheen ik ook gedragen word,<br />
het is de liefde, die mij draagt. <br />
Door Uw gave worden we in vlam gezet<br />
en omhoog gedragen<br />
Het vuur ontbrandt in ons en wij gaan.<br />
Wij gaan omhoog<br />
Langs de treden van het hart (ps. 84.6)<br />
en zingen het lied van de opgang (ps. 120,1).</span>
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--></span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""></span></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: left;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""verdana" , "sans-serif""><span style="color: #ffe599;"><span style="font-family: georgia;">(Belijdenissen, XIII,ix, r.11-24)</span><o:p></o:p></span></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin: 0cm 0cm 10pt; text-align: left;">
</div>
<div style="line-height: 150%; text-align: center;">
</div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-42057364969219408352009-08-25T22:19:00.007+02:002023-12-24T17:06:28.321+01:00Augustinus en het Verlangen<div style="text-align: justify;">
<div style="text-align: center;">
<br /></div>
<span face=""verdana" , sans-serif"><br /></span>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Wanneer ik me afvraag wat bij Augustinus de basis is van de religieuze inspiratie, </span><span face=""verdana" , sans-serif">dan zoek ik dat allereerst in het verlangen. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Hij beschrijft zichzelf niet zozeer als iemand die denkt, maar vooral als iemand die verlangt. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Dat is wat ik van hem heb begrepen en wat mij aanspreekt. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Er is een affectief element in zijn benadering van de mens en van zijn religieuze bestemming. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Het gaat vooral om het hart.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif">Toch kun je niet zeggen dat Augustinus geen denker is. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Maar voor hem heeft kennen steeds een affectieve betekenis. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Ook het hart blijkt te kunnen denken. </span><span face=""verdana" , sans-serif">Kennen is ook beminnen. En daarbij speelt het verlangen een rol. </span><span face=""verdana" , sans-serif">De puur intellectuele bespiegeling, zoals wij die in de filosofie en ook in de theologie kennen, </span><span face=""verdana" , sans-serif">is niet bij hem aanwezig. </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Zijn denken staat in het teken van het verlangen, de hartstocht, de liefde.</span></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-8895051129710979353.post-15707210068776556322009-08-20T23:09:00.168+02:002023-12-24T17:07:21.211+01:00Augustinus over de innerlijke Leraar<div style="text-align: center;">
<br />
<em><span style="color: #ffd966; font-family: "georgia"; font-size: large;"></span></em><br />
<em><span style="color: #ffd966; font-family: "georgia"; font-size: large;"></span></em><br />
<br /></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>In hoeverre is Augustinus spiritualiteit universeel?</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Ik zoek de vraag te beantwoorden in hoeverre de spiritualiteit van Augustinus een universele en algemeen menselijke basis heeft. Hiermee bedoel ik een spiritualiteit die zich in principe niet beperkt tot een groep kerkelijke gelovigen, maar iedereen kan aanspreken. Dat betekent een weg terug naar de bronnen, naar de oorsprong van zijn inspiratie. Want ik meen dat in het denken van Augustinus een kern aanwezig is, een basisinspiratie die met alle ontwikkelingen die hij doormaakte in wezen dezelfde is gebleven en nooit is afgezworen.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>De filosofie als zoeken naar het geluk</strong></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Wat mij vanaf het begin in Augustinus heeft geboeid is zijn liefde voor de filosofie. Op het gymnasium van de Augustijnen lazen we naast Plato ook Augustinus. De filosofie van Augustinus was, zoals de filosofie uit die tijd, een praktische. Het ging om een manier van leven. Ik herinner mij het vertalen van <em><span style="color: #ffe599;">De beata vita.</span></em> Filosofie bleek daar een middel om je bestemming en je geluk te vinden. Het luidde een zoektocht in naar het ware geluk die een heel leven kon duren en die, ook al had je de notie waar je bestemming kon liggen, eigenlijk nooit afgesloten raakte.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>De filosofische vraag naar geluk moet voortdurend gesteld worden</strong></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Dat voor Augustinus God het doel was van zijn zoeken, was me natuurlijk bekend. Maar pas in de loop der jaren realiseerde ik me, dat dit antwoord te gemakkelijk was, of liever geen kracht of inhoud had, als je niet, net als Augustinus, eerst de vraag voldoende had uitgediept en om het antwoord had geworsteld.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;">Daarom denk ik dat voor ieder theologisch antwoord eerst de filosofische, dat wil zeggen de menselijke vraag voldoende gesteld moet worden, anders hangt dat antwoord in de lucht en heeft geen zeggingskracht.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Augustinus doet beroep op de innerlijke leraar</strong></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Wanneer ik me afvraag wat bij Augustinus tot de kern van zijn filosofie behoort, dan is dat zijn benadrukking van de <span style="color: #ffe599;"><i>innerlijkheid</i></span> als plaats van de waarheid. Deze waarheid openbaart zich volgens hem in het beeld van de innerlijke leraar. In de menselijke vraag naar zin en bestemming verwijst hij niet naar een instantie buiten ons, maar naar een besef binnenin ons, dat als een innerlijke gids moet fungeren.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong><em>De leraar</em>, een dialoog met zijn zoon Adeodatus</strong></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Hij ontwikkelt dit beeld onder andere in <span style="color: #ffe599;"><em>De Leraar</em>,</span> een geschrift in de vorm van een dialoog met zijn zoon Adeodatus. De dialoog cirkelt rond de vraag wat de rol van de leraar is bij het vinden van de waarheid. In het vraaggesprek wordt duidelijk dat kennis van de waarheid niet op een simpele manier van leraar op leerling kan worden overgedragen. Woorden hebben slechts functie als ze verwijzen naar een gemeenschappelijke waarheid die ook in de leerling al in principe aanwezig is.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>De verhouding tussen leraar en leerling</strong></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Door deze vaststelling komt de verhouding van de leraar tot de leerling in een ander licht te staan. Het heeft geen zin dat Augustinus zijn zoon met waarheden overlaadt. Wat hij probeert is vragenderwijs inzichten in hem wakker te roepen, die logisch en vanzelfsprekend zijn en die gebaseerd zijn op algemene criteria die hij <span style="color: #ffe599;"><i>van nature</i></span> heeft meegekregen. De leerling wordt hier serieus genomen, aangezien hij in zichzelf in principe alle middelen bezit om tot kennis van de waarheid te komen. In dat opzicht zijn vader en zoon elkaars gelijken, want lotgenoten, leerlingen van eenzelfde innerlijke leraar.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Alle communicatie doet beroep op een innerlijke waarheid</strong></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif">Deze visie op de innerlijkheid van iedere mens als ruimte waarin zich de gemeenschappelijke waarheid openbaart lijkt me nog steeds actueel, niet omdat ze nieuw zou zijn, maar omdat ze nu eenmaal <span style="color: #ffe599;">de universele basis</span> vormt voor communicatie onder mensen. Ze heeft haar implicaties niet alleen op het gebied van het onderwijs, maar in principe op alle menselijke verhoudingen en instituties. Deze verkrijgen pas zin, voor zover ze betrekking hebben op dit innerlijk domein in de mensen. Als dit niet het geval is, fungeren ze niet.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Het principe van de innerlijke leraar is universeel en algemeen menselijk</strong></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: white;">Dit universele uitgangspunt maakt de Augustijnse spiritualiteit humaan om niet te zeggen humanistisch. Wanneer Augustinus in het tweede deel van zijn dialoog over De Leraar het beeld van de innerlijke leraar identificeert met de Christus, dan is dat geen verwijzing naar een externe werkelijkheid. Hij trekt niet zozeer dit algemeen menselijke gegeven binnen een exclusief christelijke of kerkelijke sfeer, maar eerder de Christus binnen dit algemeen menselijke beeld.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;"><strong>Christus als de manifestatie van de Logos</strong></span><br />
<br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: white;">Het is een kwestie van benadering. Augustinus noemt hier de Christus </span><span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: #ffe599;">“Gods onveranderlijke Kracht en eeuwige Wijsheid”</span><span style="color: white;">. Daarmee verwijst hij naar het beeld van de vóór alle tijden bestaande Christus, het goddelijke Woord en de goddelijke Wijsheid. Hij is de Logos, die aan de basis staat van heel de schepping en vanaf het begin in ieder schepsel aanwezig en werkzaam is. Dan is met andere woorden de spiritualiteit van de innerlijke leraar een spiritualiteit van het</span><span style="color: #ffe599;"> <i>innerlijke Woord</i>,</span><span style="color: white;"> dat als scheppend beginsel in iedere mens is ingeboren en tot ontplooiing moet worden gebracht.</span></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De innerlijke logos is de menselijke rede</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span><span style="color: white;"><em>De innerlijke leraar</em> moet hier dus niet beschouwd worden als een soort bovennatuurlijk vermogen in de mens, maar meer als een ingeboren en dus natuurlijk principe. Hij valt in zeker opzicht samen met de eveneens ingeboren menselijke</span><span style="color: #ffe599;"> <em>Rede</em> of <em>Ratio,</em> </span><span style="color: white;">waardoor iedere mens zijn plaats in het geheel in principe kan kennen en iedere communicatie mogelijk wordt gemaakt.</span></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De Rede is een universeel vermogen</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: white;">Welke eigenschap in de mens maakt hem universeel? Augustinus wijst hier juist op de menselijke </span><span style="color: #ffe599;"><em>Ratio</em> of <em>Rede</em> </span><span style="color: white;">als het middel om elkaar te verstaan en tot kennis te komen. Het is ook het vermogen om individueel ingenomen stellingen te herzien. De<em> Rede</em> heeft ingeboren noties en criteria die universeel zijn. Deze noties zijn werkelijkheden van de geest, die niet vanuit de zintuiglijke en materiële wereld afkomstig zijn en daarom wijzen op het tijdloze karakter van de menselijke rede.</span></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: white; font-family: georgia;">(zie ook mijn onderwerp:<a href="http://augustinus-log.blogspot.fr/search/label/God%20en%20de%20ziel"> <em>God en de ziel)</em></a></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De verruimde rede</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif"><span style="color: white;">Wanneer Augustinus de</span><em style="color: white;"> innerlijke leraar</em><span style="color: white;"> als Ratio en Logos ziet, geeft dat aan dat de kennis van de waarheid over het menselijk bestaan absoluut niet </span><span style="color: #ffe599;"><em>irrationeel</em> </span></span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: white;">is. Wanneer kennis over het geluk en de bestemming van de mens als <em>irrationeel</em> wordt bestempeld, dan is dat vanuit de huidige opvatting van de ratio, die alleen die kennis geldig vindt, die wordt bewezen volgens het natuurwetenschappelijk model. Alle andere kennis is dan geloof of bijgeloof.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span style="color: white;">Het model van de Rede bij Augustinus is echter ruimer. De Rede sluit ook die universele, intersubjectieve kennis in, die door introspectie wordt verkregen. Deze kennis geeft geen wetenschappelijke bewijzen, maar levert wel inzicht over de weg die men moet gaan. De hedendaagse </span><em style="color: white;">ratio</em><span style="color: white;"> is gereduceerd tot een </span><i><span style="color: #ffe599;">statisch en mechanisch</span></i><span style="color: white;"> instrument. Ze heeft haar dynamiek verloren, doordat ze is losgesneden</span><span style="color: white;"> van haar oorsprong en bijgevolg kan</span><span style="color: white;"> ze geen richting geven.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: #ffe599; font-family: georgia;"><strong>De augustijnse spiritualiteit leert je naar binnen te keren</strong></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br />
<span face=""verdana" , sans-serif" style="color: white;">De Augustijnse spiritualiteit nodigt uit tot inkeer, omdat in ons bewustzijn in kern de notie ligt van onze goddelijke en tijdloze oorsprong en daarmee impliciet van onze weg en bestemming. In de geschriften van Augustinus voltrekt dit bewustwordingsproces zich bij herhaling. Met name in het tiende hoofdstuk van zijn Belijdenissen, waar hij binnentreedt in ‘de zalen van zijn geheugen’ op zoek naar de goddelijke aanwezigheid. Hij vindt deze in het verlangen naar Waarheid en Geluk, dat aan alle mensen gemeenschappelijk is.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: white; font-family: georgia;">Je zou de spiritualiteit van Augustinus dan ook met recht de spiritualiteit van het verlangen kunnen noemen. Dat verlangen moet verdiept worden, het hart brandend gehouden, want het zoeken van de waarheid is niet alleen een zaak van onze rede, maar ook van het hart.</span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: white;">Er is natuurlijk nog veel toe te voegen aan dit Augustijnse verhaal over de <em>innerlijke leraar.</em> Bij voorbeeld dat dit vermogen geen kant en klaar gegeven is, maar zich in het leven moet ontwikkelen. Maar ik beperk me hier tot de <em>basisinspiratie</em>, wat je zijn filosofie kan noemen. Deze heeft eeuwen lang velen geïnspireerd. Dat kan mij nog steeds boeien. Het leert je acht te slaan op inzichten die je innerlijk in wezen weet. En het is een remedie tegen onze </span><span face=""verdana" , sans-serif" style="color: #ffe599;">chronische ex-centriciteit en uithuizigheid.</span></span></div>
<span style="font-family: georgia;"><span face=""verdana" , sans-serif"></span><br />
</span><div style="text-align: justify;">
<br /></div>
Kees Diekstrahttp://www.blogger.com/profile/17299065158939197531noreply@blogger.com